Samfélagsleg áhrif

Guðríður B. Helgadóttir. Ljósm./BÞ

Í Sjónhorninu þann 28. janúar sl. var auglýstur fundur um samfélagsleg áhrif virkjana í Skagafirði. Ég hafði ekki tök á að sækja þann fund, en auglýsingin vakti hjá mér sterkar og áleitnar hugsanir um framtíðarsýn þessa dýrmæta og tækifæraþrungna héraðs okkar, sem býður opinn faðminn til margskonar samvinnu lands og lýðs.

Hér er náttúrufegurð víðfeðmari og fjölbreyttari en orð fá lýst í stuttu máli, hér er veðursæld meiri en á flestum svæðum landsins. Hér er rýmra milli fjalla og breiðara samfellt algróið og grösugt sléttlendi, með ám sem liðast fagurlega frá hálendi til hafs, um þetta blómlega landbúnaðarhérað. 

Og inn frá hafinu, meðfram þeim er þessi ágæti flugvöllur, sem þarf aðeins smá lengingu og samhæfingu til að vera besti millilandaflugvöllur landsins, vegna ákjósanlegrar legu og aðflugs skilyrða.  Nú er einmitt mikil þörf á slíkum velli, þar sem Keflavíkurflugvöllur annar ekki lengur aukinni millilandaþjónustu. Vaxandi ferðamannaþjónusta á landsbyggðinni og ferðamenn sem hingað koma til að skoða og kynnast landi og þjóð, mundu fá með því margfalt þægilegri og fjölbreyttari valkosti, álagi á viðkvæma staði landsins yrði dreift með meiri undirbúningi og forsjálni á fleiri stöðum með styttri akstursferðum. Og skilyrði til margskonar atvinnu mundu dreifast og aukast jafnara um landið. Ungu fólki í ríkara mæli sköpuð framtíðarskilyrði til atvinnu og búsetu í heimabyggðum. Tekjur í samfélagslega sjóði landsmanna þar af leiðandi ört vaxandi öllum til farsældar. Það er glapræði að vanmeta landsins gæði og fjölbreytta möguleika með sóun á þessum auðlindum fyrir erlenda auðhringa og smánar gjald.     

Hér eru heitar uppsprettur vítt og breitt um landið, frá sumum er búið að leggja hitaveituleiðslur um þéttbýli og sveitir. Sauðárkrókur á sér langa og farsæla sögu í notkun þeirra náttúrugæða. Og Sauðárkrókur átti líka því láni að fagna að njóta lengi starfskrafta þess hugmyndaríka og ósérhlífna mæta manns Jónasar Kristjánssonar læknis. 

Héðan fór hann suður,  setti á stofn Náttúrulækningafélagið og Heilsuhælið í Hveragerði, sem hann rak þar með miklum glæsibrag til lífsgæða breytinga fyrir fjölda fólks á langri ævi. Því merki hefur hæfileikafólk haldið á lofti þar síðan. En nú er mikil vöntun á nýjum uppbyggingum á nýjum stað fyrir aukna starfsemi á þessu sviði. Árni Gunnarsson, sem þar hefur starfað lengi og vel, var í viðtalstíma í þættinum „Segðu mér“ hjá Sigurlaugu Jónasdóttur nú fyrir fáum morgnum. Þar kom fram að hann er með fullskapaða hugmynd að slíkri framkvæmd einhvers staðar á landinu, enda manna kunnugastur starfseminni. Vandinn er aðeins sá að hann hefur ekki ennþá fundið hljómgrunn til fjármögnunar. Meðan ráðandi öfl sjá aðeins virkjana og álverskosti í hillingum og heilbrigðiskerfið er fótaþurrka, er ekki hægt um vik. Og fólk virðist ekki þora að taka af skarið til að glæða ljós skynseminnar nóg til þess að breyta þeirri stefnu.

Hér á lóð Heilbrigðisstofnunarinnar á Sauðárhæðum, er mikið rými ónotað. Héðan er víðsýni fagurt til allra átta. Hér eru uppsprettur að heitu og köldu vatni svo að segja við húsvegginn. Og á þessari lóð stendur minnis merki um frumkvöðulinn og hugsjónamanninn Jónas Kristjánsson lækni. Maklegt væri og Skagfirðingum mikill sómi að þeir heiðruðu minningu hans og þökkuðu fyrir sig með því að reisa hér á Sauðárhæðum veglegt heilsuhótel, með samvinnu við endurreista getu Heilbrigðisstofnunarinnar og framför í efldum lækningakostum fyrir landsmenn og erlenda gesti, sem eftir mundu leita ef í boði væri. Bláa lónið er talandi vottur um breytilega möguleika á því sviði. 

Hér er Blönduvirkjun í næsta nágrenni. Frá henni er áætlað að leggja nú feikilega umdeilda og í alla staði óþarfa línu þvert yfir þéttbýlar byggðir og brattlendi, til álvera austur á landi. Hver heilvita maður hlýtur að sjá og viðurkenna að það er hagkvæmara að nota þá orku til að treysta atvinnuvegi og framtíð nálægra byggðalaga, en flytja hana landshorna á milli með miklum tilkostnaði og ótakmörkuðum náttúruspjöllum og sjónmengun.  Og svo dettur mönnum í hug að fara að eyðileggja þetta blómlega hérað og mannlega samfélag með virkjun í Héraðsvötnum! Reka oddhvassan fleyg í nágrannasamstöðu og gróna vináttu, eyðileggja vatnasvæði og lífríki lífæðar héraðsins frá hálendi á haf út. Ekki hef ég heyrt getið um rannsóknir eða meðvitund til að gera sér grein fyrir afleiðingum þeirrar gerðar. 

Hvað um lífríkið í vötnunum á þeirri leið? Hvað um flæði engi og votlendi vatnasvæðisins?  Hvað um allan framburð vatnanna og stórkostlega breytingu á firði og fiskistofnum, landmyndun, land spjöll og umhverfi? Á að fórna þessu öllu í blindni fyrir fáeinar kílóvattstundir raforku, sem engan rekur nokkur nauð til að þjösnast í núna og henda í staðinn frá sér ótal möguleikum til annarra ákjósanlegri framkvæmda með langtum minni tilkostnaði og friðsamlegri til frambúðar séð. Því einmitt á þessu svæði er nærtækt dæmi og mörgum enn í fersku minni, vinnubrögðin í aðdraganda og framkvæmd Blönduvirkjunar. Og tilgangsleysið með heimskulegri tilhögun á staðsetningu hennar, virðingarleysið við sóun lands að óþörfu, fyrirlitning ráðamanna, við tillögur og málflutning staðkunnugra heimamanna þar. Og aðferðirnar við að nota sér skoðanamun og gagnslaust ósamkomulag heimafólks, meðan þeir unnu sína baktjaldavinnu og rótuðust í óafturhræfum landspjöllum. Á sagan að fara að endurtaka sig hér í þessu samfélagi??? Ekki hafa Húnvetningar orðið ríkari af tilkomu þeirrar virkjunar né notið góðs af því brambolti öllu, enn er ekki gróið með öllu yfir þau sár. Og aldrei verður endurgoldið það sem þar var sóað með offorsi. 

En fordæmið ætti að vera nærtækt víti til varnaðar. 

Skagfirðingum óska ég betra hlutskiptis árs og friðar. 

Skrifað 31. janúar 2016.

Guðríður B. Helgadóttir