Mælifell :: Torskilin bæjarnöfn
Nafnið er frá landnámstíð, og það er nefnt í Landnámabók: „Vékell enn hamrammi hét maðr, er land nam ofan frá Giljá til Mælifellsár, ok bjó at Mælifelli“ (Landn., bls. 140). Og um Kráku-Hreiðar er þess getið, að „hann kaus at deyja í Mælifell“ (Landn., bls. 141). Af þessari frásögn er það ljóst, að hnjúkmyndaða fjallið, sem bærinn stendur undir, hefir öndverðu heitið Mælifell. Á seinni öldum hefir það fengið nafnið Mælifellshnjúkur, sem reyndar á betur við, og nú er það að öllum nefnt því nafni.
Frásögn Landnámu bendir líka á það, að bærinn hefir dregið heiti af fellinu, sem landnámsmenn kölluðu Mælifell. Samnefni eru fá við þetta nafn. Mælifell í Aðaldal (sjá Dipl. Ísl. V.b., bls. 283 - nú í eyði?) og Mælifell á Snæfellsnesi (Dipl. VII. b., bls.5), fjall, en ekki bær? Auk þess er til Mælifell í Norðurárdal syðra - gamalt örnefni (sjá Dipl. Ísl. VII. b., bls. 64). Frá 16. öld má finna afbökunina Mælufell (í Skagafirði) (sjá Dipl. Ísl. VIII. b., bls. 767 og IX. b., bls. 604). En ýms skjöl frá eldri tímum hafa nafnið rjett, eins og Landnáma og Sturlunga, sem hefir það eins (með i). Þessar ástæður sýna þá, að nafnið er nú óafbakað og upprunalegt.
En það er jafntorskilið fyrir því. Það má þó óhætt telja víst, að forliður nafnsins, mæli, sje hljóðvarp af mál (i-hlv.). En eins og kunnugt er, hefir orðið mál (í frumnorrænu maðl og upprunalega úr gotnesku: maþl, sem þýðir: tunga), mjög margvíslegar merkingar í fornmáli. Meðal annars merkir það tíma, oft fastákveðinn. Sú merking er einmitt mjög algeng til forna. Í Hávamálum stendur:
„Mál es þylja
þularstóli á“
(111. er.), þ.e. tími til kominn. Sama kemur fram í Skírnismálum, 10. er.:
„Myrkt es úti
mál kveðk okr fara
úrig fjöll yfir - - -.“
Mörg dæmi þessu lík mætti benda á, en rúmsins vegna verður þetta að nægja. Leifar af þessari merkingu finnast meðal annars í alkunna talshættinum, að „komið sje mál til“ e-s. Ennfremur í eyktanöfnunum rismál, dagmál, og náttmál (sbr. Njálssögu, bls.303); alstaðar er merkingin ákveðinn tími. Og þetta er einmitt áherzluvert, því að í öllu norðurhjeraði Skagafjarðar er enn, og hefir verðið, svo lengi sem elztu menn muna, talið hádegi, þegar sól ber um Mælifell(shnjúk). Og úr miðju úthjeraði sjeð, lætur því afarnærri, að sól beri yfir hnjúkinn á rjettu hádegi. Þegar þess er gætt, að landnámsmenn urðu að leggja hádegiseyktarmarkið
til grundvallar fyrir öðrum, því að þá bar sól hæst, liggur það í hlutarins eðli, að þeir hafi orðið að ákvarða það fyrst. Og landnemar útsýslunnar hafa vafalaust sett hádegismát sitt á Mælifell. Ef til vill hefur fellið fengið nafn af þessu, af því að hádegiseyktin var mæld við það, og önnur eyktarmerki miðuð eftir því. Mjer finnst það líklegt. Og hver veit, nema orðið hádegismál hafi þekst í fornöld, þótt ekki hafi það í bækur komist. Á það benda áðurgreind eyktarnöfn. Og svo mikið vita menn, að ýms orð eru algerlega glötuð, sem vel hafa þekst fyrir þúsund árum, eða meira. Fróðlegt væri að vita, hvort þau Mælifellsörnefni, sem til eru annarsstaðar, eigi sjer nokkur munnmæli um eyktarmörk. En þau geta vel verið gleymd með öllu, þótt til hefðu verið.
Rannsóknir og leiðréttingar Margeirs Jónssonar
Fleiri fréttir
-
Landsáætlun um riðuveikilaust Ísland komin í samráðsgátt
feykir.is Skagafjörður, Austur-Húnavatnssýsla, Vestur-Húnavatnssýsla 16.05.2024 kl. 08.34Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir matvælaráðherra hefur lagt fram í samráðsgátt landsáætlun um riðuveikilaust Ísland. Áætlunin er unnin af starfshópi sem var skipaður í janúar 2024 og gerir hún ráð fyrir umtalsverðri breytingu á nálgun við útrýmingu riðuveiki frá því sem verið hefur. Horft er frá því að reyna að útrýma riðusmitefninu sjálfu en megináhersla lögð á að útrýma veikinni með ræktun fjárstofns sem ber verndandi arfgerðir gegn smitefninu ásamt áframhaldandi aðgerðum til að hefta mögnun og dreifingu þess.Meira -
Langar ykkur að taka þátt í krakkakosningunum?
feykir.is Skagafjörður, Austur-Húnavatnssýsla, Vestur-Húnavatnssýsla, Mannlíf 15.05.2024 kl. 16.19Umboðsmaður barna og KrakkaRÚV standa fyrir sínum sjöttu Krakkakosningum, nú í tengslum við forsetakosningarnar sem haldnar verða þann 1. júní nk. Með Krakkakosningum er börnum gefið tækifæri á að láta í ljós skoðanir sínar á frambjóðendum og er það í samræmi við það sem m.a. kemur fram í Barnasáttmálanum, samningi Sameinuðu þjóðanna um rétttindi barnsins, þar sem segir að börn eigi rétt á að láta í ljós skoðanir sínar og hafa áhrif á samfélagið. Niðurstöður kosninganna verða kynntar í upphafi kosningasjónvarps RUV að kvöldi kosningadags.Meira -
Vala María bakar og fagnar fólki í Áshúsi
feykir.is Skagafjörður, Listir og menning, Mannlíf 15.05.2024 kl. 14.21Það er komið sumar þó hitastigin séu nú varla til skiptanna en farið er að örla á auknum túrisma. Sumarið kallar á meiri umsýslu á veitingastöðum og kaffihúsum og í Skagafirði er að sjálfsögðu opið á þeim stöðum sem jafnan eru opnir og nokkrir hafa bæst við með hækkandi sól. Þannig er Vala María Kristjánsdóttir nýr verkefnastjóri matarupplifunar í Áshúsi Byggðasafnsins í Glaumbæ en kaffihúsið opnar 20. maí.Meira -
Hópslysaæfing á Blönduósi
feykir.is Skagafjörður, Austur-Húnavatnssýsla, Vestur-Húnavatnssýsla, Fréttir 15.05.2024 kl. 11.26Síðastliðna helgi var haldin hópslysaæfing þar sem viðbragðsaðilar af öllu Norðurlandi vestra tóku þátt. Til æfingarinnar mættu tæplega 200 manns þar sem æfð voru viðbrögð við fjölmennu slysi hópbifreiðar og fólksbifreiða.Meira -
Jón sækir okkur heim!
feykir.is Skagafjörður, Austur-Húnavatnssýsla 15.05.2024 kl. 10.00Forsetjaframbjóðandinn Jón Gnarr, fyrrverandi borgarstjóri Reykjavíkur og einn alvinsælasti listamaður landsins, er á faraldsfæti líkt og flestir ef ekki allir frambjóðendurnir. Hann ætlar að sækja Norðurland vestra heim laugardaginn í hvítasunnu, 18. maí, og verður fyrst á Hótel Blönduósi kl. 11 og býður síðan öllum áhugasömum í spjall í Sauðárkróksbakarí kl. 14.Meira
Athugasemdir eru á ábyrgð þeirra sem þær skrá.
Feykir áskilur sér þó rétt til að eyða ummælum sem metin verða sem ærumeiðandi eða ósæmileg.
Smelltu hér til að tilkynna óviðeigandi athugasemdir.