Eru refaveiðar launuð sportveiði? :: Enn er barist við dýrbíta

Dýrbitin ær. Aðsend mynd.

Nokkur umræða hefur skapast vegna greinar um refaveiðar sem birtist í  Fréttablaðinu og m.a. vitnað í á Vísi þann 9. þ.m. Þar er haft eftir Steinari Rafni Beck Baldurssyni, sérfræðingi í veiðistjórnun hjá Umhverfisstofnun, að forsendur fyrir refaveiðum væru brostnar, meðal annars vegna breytinga í landbúnaði, og finna ætti annað fyrirkomulag, einkum með tilliti til fuglaverndar.

Á Skotveiðispjallinu á Facebook voru menn undrandi á staðhæfingum sérfræðingsins sem mátti álíta sem svo að hefði þá skoðun að refir væru hættir að bíta sauðfé. Kári Gunnarsson, umhverfis- og landbúnaðarfulltrúi Svf. Skagafjarðar, var ekki ánægður með álit Steinars og sendi honum línu til að árétta að dýrbitið fé, lömb og fullorðið, sjáist á hverju ári í Skagafirði. „Í vor beit refur lömb á bænum Villinganesi, var hann skotinn við þá iðju. Að því stóðu þrír veiðimenn, sem keyrðu tugi kílómetra og vörðu tveimur nóttum í þá yfirlegu. Fyrir þetta fengu þeir saman greiddar 10.000 kr., fyrir þá sem kunna að sjá ofsjónum yfir uppgripum veiðimanna. Lambaleifar fundust á greni þar nærri og mynd hjálögð af því greni, (dýrbitin lömb). Dýrbitin ær kom heim af Deildardalsafrétt í sumar, hún var frá bænum Hugljótsstöðum, mynd af henni hjálögð, (dýrbitin ær) Í fyrrahaust voru kindur á Ingveldarstöðum slasaðar af refum, hjálögð mynd af einni af þeim (dýrbitin ær 2). Ef þú hefur ekki fengið tilkynningar um tjón á búfé af völdum refa í Sveitarfélaginu Skagafirði á yfirstandandi ári (2021), vildi ég koma þessu á framfæri,“ skrifaði Kári.

„Já það er margt áhugavert í þessari frétt. Sérstaklega eru þar hlutir sem ég sagði ekki heldur fréttamaður sjálfur. Ég benti einfaldlega á að við fengjum engar tilkynningar um slíkt tjón þrátt fyrir að það hafi verið kallað eftir því, nema vegna æðavarps. Ég benti honum jafnframt á að líklega væru veiðarnar fyrirbyggjandi og þess vegna væri minna um tjón, en það hefur væntanlega ekki hentað fréttaflutningnum. Og ekki sagði ég heldur að þetta væri vani eða launaðar sportveiðar það er eitthvað sem hann býr til sjálfur. Ég veit vel hvernig kostnaðurinn er vegna veiðanna og menn ekki að þessu til að græða pening enda ekki úr miklu að moða sem sett er í þetta,“ segir í svari Steinars Rafns.

Garðar Páll Jónsson, á Melstað í Skagafirði, gerir einnig athugasemd við greinina á Vísi á Facebooksíðu sinni og birt hér með leyfi höfundar:

Refur skotinn í æðarvarpi á liðnu vori á úrslitakvöldi Eurovision

Friðland refsins

Þess ber að geta að þessi skrif geta talist einhliða og eru ekki fyrir börn eða viðkvæma, fyrir þá sem ekki þekkja mig er smá kynningar þörf. Ég hef stundað veiðar á ref í mörg ár á öllum árstímum. Við hjónin ræktum sauðfé og æðarkollur í austanverðum Skagafirði ásamt tengdaforeldrum mínum og barnahóp okkar, þetta skýrir kannski þörf mína fyrir að tjá mig um þetta en kannski eru það bara forpokaðar hugmyndir miðaldra grenjaskyttu.

Ég hef oft þurft að verja gerðir mínar sem grenjaskytta og refabani en oft hef ég líka fengið þakkir fyrir kaldar og blautar vornætur eða kuldalega bið í snjó og myrkri, ég hef talað við bændur sem misstu lamb á nóttu í refskjaft, margar nætur í röð, eða horft á skolla tína upp æðarhreiður og splundra varpi án þess að geta nokkra vörn veitt. Ég hef horft á refi leika sér, verja svæði sitt, taka á móti ungviði, eðla sig og drepast. Allt þetta er hluti þess að búa hér fyrir norðan, þessi hluti er partur af lífi sífellt minnkandi hóps, hóps sem býr við óöryggi núna. Um það hvernig framtíð veiða verður. Hvort að þessar veiðar eru réttlætanlegar og hvernig þeim skal hagað. Að mínu mati eru þær réttlætanlegar með sama formi og í dag, það er mín skoðun, þó að það sé kannski ekki skoðun meirihluta landsmanna. Að því sögðu vil ég einungis benda á fleyg orð sem hrutu af orðið merks manns fyrir nokkur hundruð árum „communis error facit jus“, en hann var skömmu seinna hengdur af lýðnum...

Fyrir nokkrum dögum birtist grein á Vísi um forsendur refaveiða og hvort þær eru réttlætanlegar eða ekki, grein sú er illa ígrunduð og einhliða og sýnir þann vilja fréttamanna og meirihluta landsmanna að friða refinn, enda sé hann krúttlegt gæludýr sem verður að vernda gegn laganna vörðum og yfirvaldinu með ráðum og dáð.

Íslenski refurinn er fallegt dýr og hefur sýnt það í gegnum árin að hann kann ýmis brögð til að bjarga sér frá vélráðum manna og veiðitækjum þeirra. Hann er hluti af náttúru okkar og verður að vera það áfram, þó að fjölda dýra sé stýrt.

Auðvitað eru svæði hérlendis þar sem refur getur verið óhultur fyrir ágangi manna og nauðsynlegt er að halda þeirri tilhögun, hins vegar eru líka svæði þar sem halda verður honum niðri eða eyða.

Hugmyndir almennings um refaveiðar
Nú er öllum veiðimönnum, sem hafa til þess gilt veiðikort og réttindi til að bera skotvopn, heimilt að veiða ref frá 1. ágúst til fyrsta maí. Veiði getur verið margs konar og ekki verður farið í útlistun á því frekar. Endurtekin er hins vegar sú umræða að sportveiðimenn geti og eigi að halda stofnstærð refs niðri, enda séu núverandi veiðiaðferðir úreltar og ómennskar. Núverandi veiðikerfi, hvort sem það er gáfulegt eða ekki er til þess ætlað að fyrirbyggja tjón, tjón sem annars verður ef grenjaleit leggst af og hins vegar ef að sporveiðimenn eiga að grípa boltann. Sportveiðimenn eru af mörgu tagi og margir þeirra hafa bæði þekkingu og úthald til að eiga við ref á ýmsum tímum árs. En það er mér til efs að veiðimaður sem á í basli við að ná sér í rjúpu í jólamatinn geti haldi niðri stofnstærð refs.

Á þessu korti eru bústaðir refa gróflega merktir
með rauðu og æðarvarp gróflega merkt með grænu.
Friðlandið er innan punktalínu. 

 Skógar
Miklavatn – Náttúra Skagafjarðar (natturaskagafjardar.is)

Í Skagafirði er friðland við Miklavatn, þar hafa fuglar himins og gróður jarðar skjól til að dafna og tímgast. Við Skagfirðingar berum hag þessa friðlands fyrir brjósti enda eru friðlönd af hinu góða og gaman að sá blómlega flóru og fánu. Skógar og nálæg votlendi voru friðlýst árið 1977, og eru á náttúruminjaskrá og IBA-skrá, (Inportant Bird Areas) eins og Austur-Eylendið.

Eins er stórt og rótgróið æðarvarp austanvert við friðlandið, þar hafa Sjávarborgarbændur hlúð að kollu svo lengi sem elstu menn muna og jafnvel kippkorn lengur, varpið er bundið við hólma í vestari kvísl Héraðsvatna og þarf bát til að nytja svæðið. Þarna hafa kollur haft skjól um áratugi en undanfarin ár hafur varpið minnkað og þrátt fyrir vakt og vörslu nær skolli að trufla varpið annað hvort með aðkomu vestan að, eða austan og þá yfir kvíslar Héraðsvatna, svona hegðun refa var talin ómöguleg hér fyrr á tíðum en þetta eins og annað sýnir hvað skolli er snöggur að þróa veiðiaðferðir og finna leiðir til að komast að marki sínu.

Í reglum um friðlönd segir að umferð fólks sé bönnuð frá 15. maí til 1. júli. enda er varp þá í fullum blóma og aðgátar þörf, hins vegar langar umhverfisbatteríinu að friða refinn innan á þessum tíma árs. Hann eigi að geta alið upp ungviði sitt óáreittur. Nú bregður svo við að í friðlandinu eru bústaðir refa. Ekki einn og ekki tveir. Þeir eru merktir gróflega á korti sem fylgir hér neðan við. Þarna er eingöngu talin greni sem eru vestan Vatna, ekki þau sem eru í Hegranesi, þó að það sé staðfest að dýr hafi sótt yfir Vötnin til að krækja sér í æðaregg og kollu. Þarna myndu þá sækja æti foreldrar af þrem til fjórum grenjum, sem samkvæmt vísitölu innihalda milli fimmtán til tuttugu og fimm hvolpa. Dæmi eru um það að fullorðin dýr beri heim fimmtán til tuttugu unga á dag auk eggja meðan þau standa til boða, þannig að framleiðsla friðlandsins á ungum myndi stórlega raskast og gerir það, miðað við núverandi ástand, og trúlega næðist ekki að framleiða unga fyrir hvolpaflotann.

Staðan er sú að fuglalífi hefur stórlega hrakað á þessu svæði, eins hefur dúntekja snarminnkað undafarin ár. Svo vitnað sé enn og einu sinni í eldri menn er svæðið ekki svipur hjá sjón miðað við hvernig það var fyrir svona tíu árum.

Þá kemur að hugmyndum um ný villidýralög og úrbætur refs til handa, þarna yrðu þá milli tuttugu og þrjátíu dýr hvert ár, að því gefnu að veiðar verði bannaðar, sem myndu svo tvöfalda eða þrefalda fjöldann næsta ár, að vísu ræðst þéttni byggðar hjá ref aðallega af fæðuframboði og spá mín er sú að þegar fjöldi refa á þessu svæði minnkar, verði enginn fugl eftir og engin dúntekja.

Að þessu sögðu vaknar sú spurning hvort það sé réttlætanlegt að Sjávarborgabændur beri kostnað af refaveiðum þegar ríkisvaldið elur upp hóp refa í friðlandinu og bannar nokkrum manni að ganga þar yfir til að verja varpið og vill ekki borga veiðimönnum að veiða ref. Refi sem lifa í skjóli ríkisvalds sem hefur ekki burði eða dug til að takast á við vandann og ætla að skella honum á sauðfjár- og æðarbændur.

Kind sem kom bitin og lamblaus til bæja. 

Dýrbítar og varnir gegn þeim

Við endurskoðun á lögum um vilt dýr hafa verið hávær hróp um að ekki þurfi að veiða ref vegna þess að hann sé ekki að drepa fé og ekki liggi fyrir staðfest tjón bænda eða eins og segir í grein sem birtist í Fréttablaðinu “„Áður fyrr sóttu refirnir í nýfædd lömb eða fóru aftan í kindur þegar þær voru að bera.“

Þetta er að stórum hluta rétt, á sauðburði er stærstur hluti fjár inni við og lömb eru orðin nokkuð stálpuð þegar þeim er sleppt á tún, hvað þá til afrétta í lok júní. En einhverstaðar hefur gleymst að kenna þeim refum sem hafa lyst á lambakjöti að þetta sé ljót iðja. Refir drepa nefnilega á öðrum tímum árs, þó litlar fréttir berist af því, enda fáir sem eru fram til fjalla að fylgjast með þeim framgangi.

Á hverju hausti eða seinnipart sumars berast fregnir að ám sem koma heim lamblausar og stundum særðar eftir bít, lömbin sjást aldrei og ekki finnst af þeim tangur eða tetur. Núna haustið 2021 telst mér til að það vanti milli tuttugu og þrjátíu lömb af upprekstrarsvæði Deildar-og Unadals. Ég tek þetta svæði bara sem dæmi því að okkar fé gengur þær slóðir. Vitað er af kind sem kom bitin og lamblaus til bæja og mynd af henni hér að ofan.

Vert er að vara við myndunum hér að neðan en þar má sjá hvernig dýrbítur getur leikið sauðféð.

Í vor (2021) beit refur lömb á bænum Villinganesi, var hann skotinn við þá iðju. Að því stóðu þrír veiðimenn, sem keyrðu tugi kílómetra og vörðu tveimur nóttum í þá yfirlegu. Fyrir þetta fengu þeir saman greiddar 10.000 kr., fyrir þá sem kunna að sjá ofsjónum yfir uppgripum veiðimanna.

Í september 2014 mætti þessi sjón gangnamönnum sem smöluðu Deildardal, einn af mörgum dölum austanvert í Skagafirði, ræflar af sjö lömbum fundust. Eitt kom sært til réttar, trúlega var dýrið sem olli þessu drepið ári seinna, ekki ver vitað hvort bíturinn hefur drepið meira en þetta var í gönguleið smalanna.

Í október 2015 drap fullorðinn refur fullorðið fé í Viðvíkursveit, hann náði fimm haustlömbum áður en hann náðist.