Ævintýraleg loðnuvertíð á hafísárunum :: Ingi Sighvats rifjar upp mokveiði í Sauðárkrókshöfn

Ingi Sighvats segir frá skemmtilegu ævintýri sem átti sér stað á vordögum 1965 er hafís barst inn Skagafjörð og lokaði firðinum með þeim afleiðingum að myndarleg loðnutorfa varð innlyksa sem hann tók þátt í að veiða. Á þessari mynd stendur hann á landfyllingu við smábátahöfnina á Sauðárkróki, þar sem veiðarnar fóru m.a. fram áður.

Loðnuveiðar hafa löngum verið stundaðar við Íslandsstrendur enda um einn helsta nytjafisk Íslendinga að ræða, samkvæmt því sem fram kemur á vef Hafrannsóknastofnunar, en með hlýnun sjávar á undanförnum árum hefur orðið breyting á dreifingu hennar. Loðna er ein af fimm uppsjávarfiskistofnum sem veiddir eru af íslenskum fiskiskipum og á WikiPedia segir að loðna sé brædd og notuð í fiskifóður og lýsisframleiðslu, en sé einnig notuð til manneldis, m.a. séu loðnuhrogn eftirsótt matvara í Japan.

Ingi um það leyti sem
loðnuævintýrið átti sér stað.

Loðnuveiðar eiga sér aðallega stað þegar hrygningarstofninn þéttist fyrir austan landið og gengur réttsælis með Suðurlandi að vetrarlagi, á leið til hrygningar en á sumrin er loðnan við íshafsröndina þar sem hún étur dýrasvif. Hrygna nær allt að 20 sm lengd og hængur verður allt að 25 sm langur.

Í apríl 1965 gerðust þau undur að vart var við loðnutorfu rétt utan hafnarinnar á Sauðárkróki sem hafði lokast inni vegna hafíss sem rekið hafði inn Skagafjörð og ákváðu vinirnir Magnús Jónsson, sem síðar flutti til Ástralíu ásamt fjölskyldu sinni, og Sighvatur P. Sighvats, ævinlega kallaður Hvati á Stöðinni, að athuga hvort hægt væri að koma henni í land og nýta. Maggi átti bátinn en Hvati nótina og fengu þeir syni sína með sér, æskuvinina Helga son Magga og Ingvar Sighvatsson, sem gjarna er kallaður Ingi, en þeir voru þá 17 ára gamlir.

Til að varna því að ís ræki inn í höfnina hafði vír verið strengdur fyrir hafnarmynnið, festur á endum og hvíldi á fjórum tunnum svo hann sykki ekki. Hægt var að fara undir hann með báta sem næst hafnargarðinum.

Báturinn með fánann er Hegri SK 164
sá er dró loðnuaflann að landi.
Hið sögufræga skip, Ernan, í bakgrunni. 

69 tunnur á dag
Ingi segir að þeir Maggi og Hvati hafi verið miklir vinir en eins og fram kemur hér að framan flutti Maggi til Ástralíu. Kom þó að því að hann flutti til baka á Krókinn en örlögin hagað því þannig að sama dag og Maggi kom dó Hvati. Þótti mörgum það neyðarlegt að þeir fengu ekki að hittast á ný eftir langan aðskilnað.

En að loðnuævintýrinu. Frá 23. apríl til 11. maí 1965 voru farnar 22 veiðiferðir á ellefu dögum og loðnu mokað upp úr sjónum í og við höfnina á Króknum, innan um ís sem hafði fyllt Skagafjörðinn. Alls reyndist aflinn 760 tunnur, sem gerir 69 tunnur á dag, sem bræddur var í mjöl og bændur í héraðinu gáfu búpeningi sínum og þótti afbragðsfóður. Bátinn, Hegra SK 164, var í eigu Magga, lítil 3,6 tonna trilla og segir Ingi djarflega hafa verið farið stundum því a.m.k. einu sinni mátti litlu muna að báturinn sykki svo hlaðinn var hann. Segir hann að 55 tunnur hafi þá verið í bátnum en þann daginn komu þeir með 163 tunnur í land í þremur veiðiferðum. Hvati átti hins vegar gamla nót sem Ingi telur hafa verið gamlar leifar frá því þegar verið var að veiða smásíld.

Á gömlu bryggjunni. Vinirnir Maggi Ástralíufari og
Hvati á Stöðinni ásamt Daníel Sighvats.
Veiði dagsins er selur og skarfar. 

„Við þurftum að slefa nótinni tvisvar með okkur því við vorum nærri því sokknir þar sem báturinn var svo drekkhlaðinn. Magnús sagði við það tækifæri að það væri helvíti hart ef við sökkvum við bryggjuna. Þessi bátur var talinn þrjú og hálft tonn en við fylltum hann svoleiðis að það var farið að vatna upp á borðstokkana en það var bara litli listinn innan við sem að varnaði því að læki inn. Þá tókum við upp úr honum 55 tunnur en eftir þetta var ekki farið yfir 50 tunnur, en þá er strax búið að létta bátinn um 700 kíló.“

Ingi segir að loðnuveiðin hafi byrjað þegar ísinn var kominn inn á fjörðinn. Pabbi hans hafi alltaf vaktað sjóinn og hefur sjálfsagt séð á fugli að eitthvað spennandi væri komið í fjarðarbotninn. „Pabbi fór til Magga og sagði honum að það hlyti að vera komin bullandi loðna af því að það væri það mikill fugl að sækja í þetta. Pabbi stingur upp á því við Magga hvort þeir ættu ekki að fara að skoða þetta, hvort ekki væri hægt að ná í eitthvað af loðnunni. Svo held ég að Maggi hafi farið út í beinaverksmiðju og spurt hvort það stæði nokkuð á því að þær tækju loðnu ef hún yrði veidd. Þá var einmitt tiltölulega rólegt í fiskinum og honum sagt að það væri ekkert mál. Svo þurfti að selja mjölið og menn veltu fyrir sér hvort það yrði nokkurt vandamál en það var þveröfugt. Það var verið að gefa búpeningi beinamjöl en þetta var spriklandi hráefni þegar það fór í verksmiðjuna þannig að mjölið var gott og ekki einn einasti poki fór úr héraðinu, allt til bænda innan héraðs, þannig að það nýttist allt.“

Í júní 1965. Helgi Magnússon,
fv. siglingamálastjóri, við Syðra-planið. 

Ingi segir að loðnan hafi synt inn í höfnina svo hægt var að moka henni þar upp en stundum lónaði ísinn frá svo hægt var að komast með bátinn jafnvel niður með sandinum. Ingi segir að þá hafi þurft að vakta það ef kom aðfall og varð þá að passa að kippa með hraði og sigla inn í höfn svo báturinn lokaðist ekki inni í ísnum. Á þessum tíma var fjörðurinn lokaður vegna hafíss sem náði jafnvel norður fyrir svokallaða Fagranessteina.

Ingi segir að upp á hvern dag frá 23. til 30. apríl hafi loðnunni verið mokað upp tvær til þrjár veiðiferðir á dag 715 tunnum alls. Síðan var viku stopp en þrjá síðustu veiðidagana, 7., 8. og 11. maí, minnkaði umfangið komu einungis 45 tunnur í land.

Dularfullur draumur
Það var ekki bara loðna sem slæddist í nótina þessa undarlegu daga fyrir rúmri hálfri öld því í eitt skiptið fylltist hún af óþverra sem enginn vill draga að landi og segir Ingi að Pabbi sinn hefði dreymt fyrir því, a.m.k. hafi draumurinn verið túlkaður þannig.

„Pabba dreymdi draum sem hann vissi ekkert hvað þýddi fyrr en dagurinn var búinn. Það var um morguninn 29. apríl sem hann segist hafa dreymt svo skrítinn draum. Honum finnst hann vera að þvælast með fimm hvít umslög í höndunum en þegar hann snýr því síðasta við er það svona rosalega drullugt, alveg eitt drulluhaf. Menn veltu því fyrir sér hvort við fengjum nokkuð þennan dag en endirinn varð sá að við köstuðum fimm sinnum. Við komumst niður með sandinum í þetta skiptið því ísinn hafði lónað svolítið frá og við komnir þó nokkuð niður með sandi. Þegar við drögum síðasta kastið lítur allt rosalega vel út í fyrstu en svo kemur annar vængurinn upp í nótina alveg gjörsamlega steyptur af drullu. Þetta hefur líklega komið úr Vötnunum og ísinn rifið drulluna upp úr botninum. Það var engin smá verkun að draga þetta rusl um borð, kostaði heljar vinnu að taka í land til að þrífa þetta djöfulsins drasl,“ segir Ingi og hlær við minningunni. Hann segir að menn hafi grínast með það að þar hafi fyrirboði draumsins komið fram.

Hafís inn á Sauðárkrókshöfn vorið 1965.
Gamla bryggjan. Mynd: HSk Atb 1842 

Að sögn Inga var loðnuveiði almennt lítil á þessum tíma en þeir sem sóttu loðnu notuðu hana helst til beitu. „Ég held að menn almennt hafi ekki verið að veiða þetta til bræðslu, þó það gæti hafa verið einhversstaðar á landinu. En þetta var töluverð veiði á svona bölvuðu bátshorni sem er ekki að skafa nema þrjú og hálft tonn eða svo. Þetta var náttúrulega bara rugl. Bátur sem var skráður 3,6 var að taka 5,5 tonn.“ Hann segir uppskeruna hafa verið þó nokkra og rifjar upp að hann hafi keypt sér skó sem kostuðu um 6-700 krónur en ein útborgunin hafi verið um fimm þúsund krónur. „Miðað við það var þetta ágætis peningur sem kom út úr þessu í heildina því aflamagnið var það mikið.“ Hann segir bílstjórann, sem flutti loðnuna upp í verksmiðju, Hauk Haralds, ekki verið hrifinn af þessari auka vinnu. „Hann gat orðið kolvitlaus í skapinu því hann varð að landa þessu á kvöldin. Þetta stóð alveg til miðnættis stundum. Þá var suma dagana þrjár veiðiferðir. Nei, hann var ekkert hrifinn af þessu.“

Kuldalegt var um að litast í apríl 1965.
Mynd: HSk GH 659 

Vertíðinni lýkur
Ingi segir að um það leyti sem þeir eru að hætta þessum veiðiskap hafi ísinn farið að greiðast í sundur og veiðin alveg dottið niður. Hann segir að kannski hafi verið flótti í loðnunni, bæði undan fugli eða jafnvel að smáhvalir hafi verið á ferðinni. En þarna lauk skemmtilegu ævintýri sem ekki hefur verið endurtekið í Skagafirði og hver fór til síns starfa á ný. Maggi gerði út á kolanet á sumrin og voru þeir ýmist með honum Helgi eða Jón Björn synir hans en þeir Ingi og Hvati voru í símavinnunni en að sögn Inga fóru pabbi hans og Magga ekki nema rétt til að ná sér í soðið, rauðmaga og annað. Ingi lagði sjómennskuna ekki fyrir sig, var í símavinnunni eins og flestir á Stöðinni og lærði síðar rafvirkjun og hefur verið farsæll sem slíkur. Hann er enn að þó starfshlutfallið sé nokkuð minna en áður, segist hafa gleymt að hætta um sjötugt sem hann varð fyrir þremur árum.

Á hafísárunum kom fyrir að Skagafjörður var ófær
bátum en menn reyndu þó að veiða innan um jakana.
Mynd: HSk MSt25 

Í tilefni þessarar stuttu loðnuvertíðar orti Pétur Sighvats til sona sinna, Pálma og Sighvats:
Pálmi heppinn sækir sjá
og safnar veiðiföngum.
En Hvati hefur auga á
öllum loðnugöngum.

Feykir þakkar Inga fyrir upprifjunina á þessari skemmtilegu vertíð og vill hann koma því á framfæri að ef einhver lumaði á mynd af þessum viðburði að hafa samband. Veiðin fór fram í höfninni eða mjög nálægt landi og vakti mikla athyli svo líklegt er að einhver hafi verið með myndavélina á lofti. 

Áður birst í 22. tbl. Feykis 2021