Torskilin bæjarnöfn -Írafell í Svartárdal
Þannig er þetta bæjarnafn alment ritað nú. Landnáma getur bæjarins og er það vitaskuld elzta heimildin. Þar segir þannig frá: „Hrosskell hét maðr, er nam Svartárdal allan ok Ýrarfellslönd öll með ráði Eiríks; hann nam ofan til Gilhaga, ok bjó at Ýrarfelli. Hann átti þræl þann er Roðrekr hét.“ (Landn., bls. 139).
Nafnið kemur hjer fyrir tvisvar, svo tvímælalaust hefir það verið ásetningur ritarans að skrifa það með y (ypsilon) en ekki i. Og skýringin er sjálfgefin, þegar eignarfallsmyndin Ýrar er eins á báðum stöðunum. Eftir því dregur bærinn nafn af kvenheitinu Yrr. Og að m.k. hefir höfundur Landnámabókar álitið hiklaust, að svona væri nafnið rjett, því að eignarfallið af nafni Ýrar Geirmundardóttur heljarskinns ritar hann tvisvar alveg eins. En Ýrr Geirmundardóttir mun
vera eina konan, sem nefnd er þessu nafni í fornum ritum (Landn., bls. 52 og 99). Meira að segja bendir þetta sterklega á, að Landnámuhöfundi hafi beinlínis verið kunnugt, að bærinn væri kendur við einhverja Ýrr. Nöfnin, Hrosskell og Roðrekur, eru afar sjaldgæf. Út frá því mætti álíta, að kona Hrosskels hefði líka heitið mjög fáheyrðu nafni, ef til vill Ýrr (eða dótturnafn hans). Og bærinn verið kendur við hana, eftir að Hrosskell fjell frá, en verið aðeins nefndur Fell áður. En auðvitað varð hún að lifa lengur en Hrosskell, sem að engu er ósennilegt.
En um þetta fæst engin vissa, þótt jeg telji nafnið vafalaust rjett ritað Ýrarfell (kennt við Ýrr – konu). Geta skal þess, að nafnið virðist hafa verið rjett ritað að mestu á 15. öld. Í sölubrjefi um Hjeraðsdal í Tungusveit árið 1448 er ritað Írarfell (Dipl. Ísl., V. b., bls. 25). En eftir það afbakast nafnið, að því leyti, sem e.falls merkið r fellur niður í framburði, sem oft á sjer stað á undan samhljóða með áherzlu, og þessvegna er ritað Íra- í Jarðabók Árna Magnússonar um 1700 (og síðan, sbr. Ný jarðabók, bls. 106 og almenna venju nú).
Sjá líka um þetta nafn í ritgerð Finns próf. Jónssonar, sem misskilur uppruna nafnsins (Safn t.s. Ísl. IV. b., bls. 540). Að vísu þekkist mannsnafnið Íri á einum stað (Íri – lausingi Þorsteins Egilssonar – Egilss. Skallagrímssonar, bls. 274). En af áðursögðu getur nafnið ekkert átt skylt við það – móti því vitnar Landnáma algerlega. – En rjetta nafnið er: Írarfell.
Hvað kvenheitið Ýrr þýðir, er óvíst. Ef til vill er það skylt orðinu ýring (af úr, þ.e. köld úrkoma). Eða samstofna við fornorðið ýr, þ.e. barviðartegund (sbr. ýbogi = bogi úr ýviði. Í kenningaþulum Snorra-Eddu stendur, bls 281: „Almr, dalr, bogi, ýr og tvívíðr“). Nafnið gæti því þýtt: kona, sem fer með boga (þ.e.a.s. sem heiti á konu).
Rannsóknir og leiðréttingar Margeirs Jónssonar.
Áður birst í 6. tbl. Feykis 2020.
Fleiri fréttir
-
Lið Tindastóls sló út Subway-deildar lið Snæfells
feykir.is Skagafjörður, Íþróttir 18.04.2024 kl. 22.53Það var gleði og gaman í Síkinu í kvöld en sennilega þó ekki síður stress og naglanögun fram á síðustu sekúndu framlengingar þegar Tindastóll og Snæfell mættust í fjórða leik einvígis síns um réttinn til að spila um sæti í efstu deild. Leikurinn var jafn og spennandi allan tímann en gestirnir náðu góðum kafla snemma í fjórða leikhluta, náðu 13 stiga forystu og virtust ætla að tryggja sér oddaleik í Stykkishólmi. Lið Tindastóls gafst ekki upp og náði að jafna í blálokin og tryggja sér framlengingu þar sem heimaliðið reyndist sterkara. Lokatölur 82-78 og rjúkandi stemning hjá Stólastúlkum.Meira -
Jordyn Rhodes komin með leikheimild
feykir.is Skagafjörður, Íþróttir 18.04.2024 kl. 18.42Tindastóll teflir fram liði í þriðja skipti í efstu deild kvennafótboltans eftir ansi gott tímabil síðastliðið sumar. Besta deildin hefst nú á sunnudag og þá kemur FH í heimsókn á Krókinn. Það vita allir að það er bara ein Murr en hún hefur nú skipt um heimavöll og spilar með Fram í sumar í Lengjudeildinni. Jordyn Rhodes tekur hennar stöðu í fremstu víglínu og eru miklar vonir bundnar við hana.Meira -
Snjódýpt í Fljótum yfir meter að jafnaði
feykir.is Skagafjörður, Ljósmyndavefur 18.04.2024 kl. 14.31„Tíðarfarið hefur verið nokkuð óvenjulegt frá 21. mars en allar helgar síðan þá hafa skollið á norðan stórhríðir en lítill snjór var annars þennan vetur,“ segir Halldór Gunnar Hálfdansson, bóndi á Molastöðum í Fljótum en hann sér einnig um skólaakstur í sveitinni. Halldór bætir við að það sé nokkuð óvenjulegt að fá svona mikinn snjó seint og segir að yfirleitt þegar snjóþungt sé í Fljótum hafi sá snjór verið að safnast allan veturinn, oft frá því í október.Meira -
Máttur menntunar | Álfhildur Leifsdóttir skrifar
feykir.is Skagafjörður, Aðsendar greinar 18.04.2024 kl. 13.45Það hefur lengi verið sagt að menntun sé máttarstólpi samfélagsins. Fjöreggið. Skólakerfið okkar á að vera öflugasta jöfnunartækið, þar eiga allir að hafa sömu tækifærin. En er það svo? Við getum vissulega fagnað þeim breytingum að fríar skólamáltíðir verða að veruleika, aðgerð sem jafnar leikinn að einhverju leyti og er breyting til batnaðar fyrir öll.Meira -
Enskumælandi ráð Mýrdalshrepps hlaut Landstólpa Byggðastofnunar
feykir.is Skagafjörður, Austur-Húnavatnssýsla, Vestur-Húnavatnssýsla 18.04.2024 kl. 12.56Enskumælandi ráð Mýrdalshrepps er handhafi Landstólpans, samfélagsviðurkenningar Byggðastofnunar, árið 2024. Alls bárust 26 tilnefningar víða af landinu. Viðurkenningin var afhent á ársfundi Byggðastofnunar sem fram fór í Bolungarvík og er þetta í þrettánda sinn sem viðurkenningin er veitt.Meira
Athugasemdir eru á ábyrgð þeirra sem þær skrá.
Feykir áskilur sér þó rétt til að eyða ummælum sem metin verða sem ærumeiðandi eða ósæmileg.
Smelltu hér til að tilkynna óviðeigandi athugasemdir.