Öryggi hjólreiðamanna

eftir Þorstein Broddason.

Öryggi vegfarenda í umferðinni er oft til umræðu en sem oftast snýst sú umræða um málefni sem snúa að vélknúnum ökutækjum. Með auknum hjólreiðum er meiri þörf á að ræða öryggi hjólreiðamanna en því miður hefur það viljað brenna við að litið sé á þau öryggismál sem einkamál hjólreiðamannsins, það er að hann geti séð um þetta sjálfur með því að kaupa sér góðan hjálm. Staðreyndin er hinsvegar sú að ábyrgð á öryggi vegfarenda í umferðinni hvílir í raun á þrem aðilum; Opinberum aðilum sem sjá um skipulag, framkvæmdir og löggæslu, vegfarandanum sjálfum og öðrum vegfarendum. Þetta á að sjálfsögðu líka við hjólreiðamenn.

Þegar rætt er um hjólreiðamenn í umferðinni vill einnig gleymast að stór hluti þeirra sem nýta reiðhjólið sem samgöngutæki eru einstaklingar undir 17 ára aldri. Reiðhjólið veitir þessum einstaklingum mikið frelsi til að komast auðveldlega til og frá skóla, á íþróttaæfingar og til annarra viðburða. Það er mikið fengið með því að tryggja þessum einstaklingum öruggar samgönguleiðir þar sem eftir því sem þeir eru sjálfstæðari í ferðalögum náum við að fækka bílum í umferð.

Hér á eftir er farið yfir helstu öryggisatriði sem hver og einn þarf að hafa í huga.

Hjólreiðamaðurinn sjálfur

Sá sem nýtir reiðhjól sem farartæki, íþróttatæki eða leiktæki þarf að hafa í huga að hann ber töluverða ábyrgð á eigin öryggi. Reiðhjól á sléttlendi nær auðveldlega 20km hraða á klukkustund, jafnvel hjá  óþjálfuðum einstaklingi. Óhapp á þeim hraða er yfirleitt ekki alvarlegt en þó má vel brjóta bein og fá slæm sár við fall. Með auknum hraða aukast svo líkur á meiðslum ef óhapp verður. Það besta sem hjólreiðamaðurinn getur gert er að læra að beita hjólinu þannig að hann verði síður fyrir óhöppum, tryggja að hjólið sé í lagi og nýta sér tiltækan öryggisbúnað.

Hjólið þarf að vera í lagi. Til að komast af stað þarf drifkerfi hjólsins að virka og helst að vera vel stillt til að koma í veg fyrir slys sem geta orðið til dæmis ef keðjan dettur af. Loftþrýstingur í dekkjunum þarf að vera í lagi. Oft er gefið upp á dekkjunum hver hann ætti að vera en ekki er óalgengt að hann þurfi að vera 35 – 60 pund á fertommu. Ef of lint er í dekkjunum eykst hætta á að dekk springi og affelgist sem getur haft slæmar afleiðingar fyrir hjólreiðamann á mikilli ferð.

Bremsur hjólsins þurfa að virka. Frambremsa reiðhjólsins er mun mikilvægari en afturbremsan en æfa þarf notkun hennar og skilning á hvernig hún virkar. Reiðhjólið á að vera búið bjöllu sem hægt er að nota til að vara við aðra vegfarendur til dæmis gangandi. Samkvæmt reglugerð á reiðhjól sem notað er eftir myrkur að vera búið ljósum og öll hjól eiga að vera búin glitaugum. Sennilega er þó best að setja hvítt blikkljós að framan og rautt blikkljós að aftan. Blikkljósin eru mjög áberandi í umferðinni og mun betri en stöðug ljós sem falla dálítið inn í öll önnur ljós í umhverfinu.

Hjólafærni er eitthvað sem allir hjólreiðamenn ættu að læra og æfa. Með hjólafærni er átt við að hjólreiðamaðurinn kunni að stjórna hjólinu, hafi skilning á umferðinni og halda árvekni. Þó það sé tiltölulega auðvelt að hjóla er ekki þar með sagt að hjólafærni sé náð bara ef einstaklingurinn getur haldið jafnvægi. Hjólreiðamaður þarf að læra að nota gíra (ef þeir eru til staðar) og að nota bremsurnar til að stoppa sig. Frambremsan er aðal bremsa hjólsins eins og áður hefur verið sagt en margir eru hræddir við að nota hana af hættu við að fara fram fyrir sig á hjólinu. Ef hjólreiðamaðurinn heldur báðum höndum um stýrið og stífar hendurnar frá öxlum niður að úlnlið á sama tíma og hann lyftir sér úr sætinu og flytur þyngdina aftar eru líkurnar á að fara framfyrir sig minnkaðar verulega og þannig er hægt að nýta frambremsuna af fullum krafti. Á lausu yfirlagi, til dæmis perlumöl er hinsvegar hætta á að fullnýtt frambremsa stöðvi framhjólið með þeim afleiðingum að hjólið falli á hliðina. Því ber að nota frambremsuna varlega í lausamöl.

Hjólreiðamaður sem velur að hjóla á akbrautum þarf einnig að passa sig á að vera áberandi í umferðinni. Það að læðast með hægri kanti götunnar getur orðið til þess að hann falli utan sjónsviðs ökumannsins en það minnkar öryggi hans. Best er að fylgja umferðinni og halda sig á götunni frekar en til dæmis að skipta reglulega frá gangstétt á götu og öfugt. Til að auka öryggi sitt er ágætt fyrir hjólreiðamann að velja sér hlífðarfatnað í áberandi litum þannig að þeir verði enn meira áberandi í umferðinni.

Það sem skiptir kannski mestu máli fyrir hjólreiðamanninn er að nota skynsemina. Vera vakandi fyrir öðrum í umferðinni og sýna tillitssemi, bæði gagnvart öðrum hjólreiðamönnum, gangandi vegfarendum og ökumönnum vélknúinna ökutækja. Hjólreiðamaður ætti í öllum tilvikum að hægja á sér við hættuleg gatnamót, til dæmis þar sem útsýni yfir gatnamótin er takmarkað eða þar sem ekki er augljóst hvað aðrir vegfarendur eru að gera. Það hjálpar nefnilega mjög lítið að vera í rétti þegar maður lendir í árekstri við ökutæki sem er kannski þrjátíu sinnum þyngra en maður sjálfur. Það er rétt að árétta það að umferðarlögin gilda líka fyrir hjólreiðamenn. Þeir eiga líka að virða biðskyldu, stöðvunarskyldu, hámarkshraða og rétt annarra í umferðinni.

Ég mæli alltaf með því að fólk noti reiðhjólahjálm og noti hann á réttan hátt. Það þarf að stilla hjálmana vel og spenna þá á höfuðið. Þeir gera lítið gagn hangandi á stýrinu eða heima í forstofu. Það er alveg augljóst að hjálmurinn hjálpar ekki í öllum tilvikum en hjálmar eru einfaldlega ódýr vörn gegn höfuðhöggum. Mikil umræða hefur verið um gagnsemi hjólahjálma en mín skoðun er sú að þó svo hjálmurinn geri ekkert annað en að bjarga mér frá því að fá kúlu eða skurð á höfuðið þá sé hann búinn að gera sitt gagn.

Aðrir vegfarendur

Algeng óhöpp í umferðinni eru að bílum sé sveigt í veg fyrir hjólreiðamann. Þetta er sennilega algengasta tegund óhappa milli bíla og reiðhjóla. Þetta er sem oftast vegna þess að bílstjórar gera sér ekki grein fyrir reiðhjólinu sem er þeim á hægri hönd á akbrautinni eða á gangstéttinni og eru í sömu akstursstefnu og bíllinn.

Bílstjóri sem beygir inn á hliðargötu skal samkvæmt umferðarlögum veita forgang umferð gangandi og hjólandi sem eru á leið yfir þá götu. Þetta þýðir að bílstjóri þar að skoða vel aðstæður á gangstéttinni áður en beygjan er tekin. Það tekur fjórar til fimm sekúndur að beygja bíl fyrir horn og á þeim tíma kemst hjólreiðamaður á 30km hraða rúmlega 30 – 45 metra sem samsvarar um það bil einu til einu og hálfu ljósastaurabili. Á 40km hraða lengist þetta í 55m og við 50km hraða er þetta komið í tæpa 70 metra. Bílstjóri þarf þess vegna að kanna það mjög vel hvort hjólreiðamaður sé að nálgast gatnamótin, sér í lagi þar sem gatnamótin eru í brekku þar sem mestur hraði er á reiðhjólum.

Tíminn sem líður frá því að við skynjum hættu þar til við bregðumst við er 0,6 – 2 sekúndur.  Hjólreiðamaður sem verður ekki var við hættuna fyrr en bíllinn leggur af stað inn á gatnamót getur þannig haft allt niður í 1-2 sekúndur til að bregðast við hættunni. Það er því verulega mikilvægt að bílstjórar nýti stefnuljósin til að sýna hvað þeir eru að gera þannig að hjólreiðamaðurinn geti hugsanlega forðað sér frá aðsteðjandi hættu ef bílstjóri hefur ekki orðið var við hann.

Reiðhjólið er samkvæmt umferðarlögum ökutæki og er því jafn rétthátt og bílar á götum og vegum landsins nema annað sé tekið fram. Það þýðir því lítið að ergja sig yfir hjólreiðamanninum sem er að lúsast upp Bakkaselsbrekkuna eða uppá Vatnsskarðið. Bílstjóri sem tekur framúr hjólreiðamanni þarf að gefa honum gott pláss. Mælt er með að minnsta kosti einum metra frá hægri spegli bílsins að stýrisenda hjólsins. Á þjóðvegunum ætti þetta bil að vera enn meira. Ég hef það fyrir reglu að skipta einfaldlega  um akbraut á sama hátt og ef ég væri að taka framúr öðrum bíl. Þetta geri ég af því að ég veit hversu vont það er að lenda í dragsúg bifreiðar sem fer framúr á mikilli ferð rétt við hliðina á mér. Við þær aðstæður er alltaf hætta á að dragsúgurinn felli hjólreiðamanninn með ófyrirséðum afleiðingum.

Hlutverk opinberra aðila

Umferðarlögin eru samningur allra vegfarenda um það hvernig hægt að sé að komast klakklaust í gegnum umferðina. Ökumenn bíla þurfa að undirgangast nám í þessum samningi og samþykkja að fara eftir honum. Ef ökumenn myndu virða hámarkshraða, biðskyldu (og þá réttum megin við hana) og það að leggja ekki bílum á gangstéttum eða við gatnamót ásamt því að hafa í huga forgang gangandi og hjólandi einsog lýst var hér á undan, yrði umferð gangandi og hjólandi mun tryggari. Hér er hlutverk lögreglunnar stórt, en hún þarf að sjá til þess að umferðarlög séu haldin og getur beitt við það ábendingum eða sektum.

Sveitarfélög bera mikla ábyrgð á öryggi vegfarenda í þéttbýli og geta með skipulagsvinnu bætt það verulega. Gera þarf ráð fyrir allri umferð við hönnun gatnakerfis þannig að öryggi allra sé sinnt. Sveitarfélög hafa töluverðan hag af því að gera hjólandi og gangandi hátt undir höfði við gatnagerð þar sem aðlaðandi, öruggar og skilvirkar leiðir fyrir gangandi og hjólandi geta verið hvetjandi til að nýta þessar samgöngur sem skilar sér aftur í betri heilsu og minna sliti á götum.

Sveitarfélög og Vegagerð þurfa einnig að hreinsa götur og stíga reglulega, en laust grjót, glerbrot og drasl getur ógnað öryggi hjólreiðamanna.

Ástandið á Sauðárkróki

Tilefni þessarar greinar er umferðaróhapp sem varð á Sauðárkróki í ágúst 2011 þar sem unglingur á reiðhjóli og bílstjóri lentu í árekstri. Það er því kannski rétt að fara yfir helstu

Hér á Sauðárkróki hefur tekist að gera ágætt stígakerfi í nýrri hluta bæjarins en í eldri hluta bæjarins er því miður staðan ekki eins góð en með einföldum aðgerðum til dæmis lækkun hámarkshraða geta götur eldri bæjarins verið góður kostur til samgangna á reiðhjólum fyrir alla aldurshópa.

Fyrst það verulega góða. Staðsetning biðskildu og stöðvunarmerkja á Sauðárkróki er til fyrirmyndar.  Í öllum tilvikum er staðsetning á skiltunum aftan við gangbraut eða eðlilega leið þeirra sem nýta gangstéttir og stíga til samgangna.

Hættuleg gatnamót

Hættulegustu gatnamót bæjarins fyrir hjólreiðamenn eru við innkeyrsluna að heimavist FNV. Gatnamótin eru verulega illa hönnuð með tilliti til öryggis hjólreiðamanna og í raun ávísun á óhöpp. Staðsetning gatnamótanna er einn þátturinn. Aðliggjandi göngu/hjólastígur liggur niður brekku í stórum sveig, þannig að hægt er að ná töluverðri ferð við gatnamótin. Sveigurinn gerir það hinsvegar að verkum að bílstjóri á leið niður brekkuna og ætlar að beygja til vinstri, getur ekki séð allt hættusvæðið þar sem hjólreiðamenn gætu verið. Að sama skapi getur hjólreiðamaður ekki séð stefnuljós bílsins ef annar bíll er fyrir aftan hann. Í raun er mun hættuminna að hjóla á akbrautinni með bílunum en ég er ekki viss um að við viljum beina allri umferð hjólandi barna á leið í skólann inn í umferðina sem er á þessari götu. Sennilega er eina leiðin til að bæta aðkomu barna að skólanum sínum sú að færa innkeyrsluna að heimavistinni norður fyrir skólann en sú vinna gæti farið fram samhliða uppbyggingu skólans. Bráðabirgðalausn á þessum gatnamótum væri sú að banna vinstri beygju inn á heimavistarafleggjarann fyrir bílum sem koma niður Sæmundarhlíðina.

Ég hef heyrt frá ýmsum að sennilega væri best að setja hlið á gangstéttina til að hægja á hjólreiðamönnum. Þessi aðgerð væri hins vegar sennilega það versta sem hægt væri að gera þar sem hlið einsog um er rætt eru í sjálfu sér slysagildrur, heldur myndi hlið sem þetta beina umferð hjólandi í auknum mæli út í götuna.

Almennt séð er það mun öruggara fyrir hjólandi að hjóla á götunum en á gangstéttum og stígum. Það eru þó ekki allir sem treysta sér eða börnum sínum til þess (sjö ára börn mega lögum samkvæmt nota göturnar til samgangna án fylgdar) og í ljósi þess hve lítil umferð gangandi vegfarenda er á stígunum eru þeir oft ágætis val fyrir þá sem ekki fara mjög hratt yfir.

Fyrir þá sem kjósa að nota stígana eru gatnamótin neðan við Villa Nova algjör martröð þar sem þrír stígar, hver úr sinni áttinni enda einfaldlega og hafa enga sjáanlega tengingu sín á milli.

Aðkoma að Árskóla við Freyjugötu er einnig afskaplega ruglingsleg sama úr hvaða átt er komið.

Breytt stígalagning

Hönnun stíga fyrir reiðhjól og gangandi þarf að taka tillit til þess að vegfarandinn ferðast með eigin orku. Stígur sem lagður var frá gangbrautinni neðan við Hlíðarkaup og niður í Túnahverfi er ekki bara hættulegur fyrir þá sem fara niður hann, heldur er hann næstum því ókleyfur fyrir hjólreiðamenn og að vetrarlagi þyrfti gangandi að hafa með sér ísaxir. Stígur lagður í sveigum niður brekkuna gæti  bætt verulega öryggi  vegfarenda og aukið verulega áhuga fólks á að nýta sér göngu og hjólaleiðina.

Niðurlag

Hjólreiðar eru frábær samgöngumáti og góður kostur hér á Sauðárkróki. Hjólatúrinn frá höfninni upp í Hlíðahverfi er aðeins um 3km og tekur óvanan hjólreiðamann um 20 mínútur. Í hina áttina aðeins 12 – 15 mín. Vanur hjólreiðamaður fer þessar leiðir á 12 og 6 mínútum. Þó að margir sjái hverfisbrekkuna sem hindrun, þá er hún orðin ótrúlega létt eftir nokkrar ferðir. Að nota reiðhjólið til samgangna hér innanbæjar er ekki bara leið til að spara örlítið í bensínútgjöldum, heldur er það líka til heilsubótar og getur sparað töluvert fjármagn fyrir samfélagið í heild.