Rabarbarinn rís til virðingar á Blönduósi

Skólasysturnar frá Blönduósi, nú Rabarbarasystur, fóru á Rabarbarahátíð í Wakefield á Englandi í febrúar sl. f.v. Iðunn Vignisdóttir, Björk Bjarnadóttir og Elfa Þöll Grétarsdóttir Myndirnar sem hér fylgja eru allar úr þessari ferð. MYNDIR AÐSENDAR

Í fyrra var Rabarbarahátíð haldin í fyrsta skipti á Blönduósi og tókst framar vonum. Það var því ekki annað í stöðunni en að endurtaka leikinn. Hátíðin þetta sumarið fer fram laugardaginn 28. júní í gamla bænum á Blönduósi og hefst kl. 11:00. Feykir hafði samband við einn skipuleggjenda hátíðarinnar, Iðunni Vignisdóttur, sem hafði frá ýmsu spennandi að segja. Við hófum þó leik á að spyrja hverjir væru í forsvari fyrir hátíðinni í ár.

„Það er Rabarbarafélag Íslands sem er í forsvari fyrir Rabarbarahátíðinni á Blönduósi, Rabarbarafélagið var stofnað í mars sl. í Kvennaskólanum á Blönduósi. Markmið félagsins er vekja athygi á hinni meinhollu og skemmtilegu plöntu rabarbaranum. Hvernig er hægt að nýta hann á sem fjölbreyttastan hátt í mat, drykk, list og til heilsubóta, hvernig á að rækta hann og halda honum við. Góð leið til að vekja athygli á rabarbaranum er að halda heila hátíð honum til heiðurs.“

Hvert er markmiðið með hátíðinni? „Markmiðið með Rabarbarahátíðinni er að vekja athygli á sögu og nytjum rabarbarans. Hugmynd að rabarbarahátíð kom upp í samtali sumarið 2023 þegar stofnendur hátíðarinnar, brottfluttu Blönduósingarnir Björk Bjarnadóttir og Elfa Þöll Grétarsdóttir, gengu um gamla bæinn svokallaða á Blönduósi og tóku eftir öllum yfirgefnu rabarbaragörðunum. Rabarbarinn er nokkurs konar minnisvarði um kot og hús sem stóðu hér og þar en eru horfin. Einnig um duglegar hendur sem útbjuggu garð, settu niður rabarbararætur, kannski frá vini eða ættingja. Rætur sem síðan gáfu af sér marga rabarbaraleggi og voru notaðir í sultur, kökur, grauta, saft og til víngerðar. Rabarbarinn vex ennþá en garðarnir standa flestir ónotaðir, fullir af mat. Markmiðið er að vekja fólk til umhugsunar um rabarbara og nýtingu á honum. Rabarbari er fjölært grænmeti sem vex mjög auðveldlega í íslenskri náttúru, einnig er hann hollt og ódýrt hráefni sem mikið er til af, en er lítið nýttur.“

Þær Björk og Elfa ákváðu strax að hátíðin skyldi haldin í gamla bænum á Blönduósi. Gamli bærinn svokallaði er fyrir innan á, eins og sagt er, þar sem byggð og verslun hófust á Blönduósi seint á 19. öld, en árið 1890 bjuggu þar 52 íbúar. Gamli bærinn er vel falin perla og mörgum Blönduósingum kær. Þar hefur átt sér stað mikil uppbygging undanfarin ár sem hefur gert svæðið að ákjósanlegum áningarstað sem vert er að kynna betur fyrir gestum sem bruna gjarnan í gegnum Blönduós án þess að stoppa, nema við þjóðveginn. Markmiðin eru fleiri, m.a. að búa til fjölbreytt atvinnutækifæri fyrir íbúa svæðisins. Ef hátíðin festir sig í sessi, stækkar og dafnar gætu einhver störf skapast í kringum hana. Með svona hátíð skapast líka vettvangur fyrir smáframleiðendur á sviði rabarbara til að selja og kynna vörur sínar. Síðast og ekki síst er áherslan þó á að ná bæði ungum sem öldnum í samfélaginu saman til að fræðast, skemmta sér og vinna saman.“

Hátíðin var fyrst haldin í fyrra; hvernig voru undirtektirnar og hvað lærðuð þið af fyrstu hátíðinni? „Hátíðin í fyrra gekk vonum framar og er það ósk okkar að hún festi sig í sessi, stækki og verði að árlegum 2-3 daga viðburði. Við teljum að á milli 400-500 manns hafi sótt hátíðina sumarið 2024 sem var mun meira en búist var við. Við lærðum heilmargt, enda hafði enginn sem kom að hátíðinni nokkra reynslu af viðburðastjórnun eða rekstri. Við lærðum að byrja fyrr á skipulaginu og að við yrðum að fá fleiri hendur að hátíðinni sem og fjármagn til að gera okkur kleyft að hafa fjölbreyttari dagskrá. Mikil gleði einkenndi þó hátíðina sem gaf okkur kraft til að fara strax að huga að næstu hátíð, því allt er hægt ef viljinn er fyrir hendi.“

Kynntu sér rabarbaraævintýrið í Yorkshire

Hvernig hefur undirbúningur fyrir hátíðina gengið og hafið þið gert eitthvað sérstakt til að kynna ykkur fyrir göldrum rabarbarans svo þið getið gert forvitnilega hátíð enn forvitnilegri? „Undirbúningur hófst strax eftir síðustu hátíð. Þær Björk og Elfa voru enn í hálfgerðri rabarbaravímu og í litlu rabarbarakveri sem Björk hafði keypt sér í Danmörku sáu þær að árlega í febrúar er haldin rabarbarahátíð í smábænum Wakefield í Yorkshire á Englandi. Þær pöntuðu sér umsvifalaust flugfar til Manchester og linntu ekki látum fyrr en þær höfðu fengið fyrrum skólasystur sína [viðmælanda Feykis, Iðunni Vignisdóttur} með í ferðina. Hátíðin í Wakefield hefur verið haldin sl. tuttugu ár og stendur í þrjá daga. Gestir koma alls staðar að frá Englandi og vinsældirnar eru slíkar að öll gistiheimili, veitingastaðir og kaffihús fyllast. Fjölmargir sölubásar eru á svæðinu sem selja rabarbaranammi, kökur, sultur, heita rétti og bökur með rabarbara, listmuni, snyrtivörur, rabarbaradrykki, áfenga og óáfenga, heita og kalda og fleira og fleira. Veitingastaðir og kaffihús kepptust við að taka þátt með því að vera með rabarbara-tengda rétti og drykki á mat-seðlum sínum og skreyta glugga sína með rabarbaraþema.“

Iðunn segir að á hátíðarsvæðinu var stórt tjald með sviði þar sem gestakokkar elduðu reglulega alla hátíðina. „Þetta fannst okkur algerlega frábært og fylgdumst meðal annars með sjónvarpskokknum Rachel Green elda og glensast í áhorfendum, sem svo fengu að smakka á réttunum þegar þeir voru tilbúnir. Auðvitað var líka sérstakt bartjald með lifandi tónlist, rammáfengum rabarbarakokteilum og bjór brugguðum í heimabyggð. Mikil gleði einkenndi hátíðina og um göturnar völsuðu rabarbarasysturnar Ruby og Barb klæddar skærbleikum kjólum með grænum vængjum og fleiri fígúrur birtust þegar leið á hátíðina. Allir tóku þátt, kolanámusafnið var með kynningu og í Wakefield er fallegt listasafn þar sem listafólk seldi list sína og handverk.

Hún nefnir að í glænýrri ráðstefnuhöll, sem aldrei hefði verið byggð ef ekki væri fyrir rabarbarahátíðina, voru listasmiðjur fyrir börn og þar voru haldnir fyrirlestrar.

Rabarbarinn reis úr rústum kolanámusvæðanna

„Við sóttum nokkra fyrirlestra, t.d. um ræktunarsögu rabar-barans í Englandi og afar athyglisverðan fyrirlestur um svæðið þar sem hátíðin er haldin. En það myndi líklegast falla undir skilgreininguna brothættar byggðir. Þetta er fyrrum kolanámusvæði þar sem kolanámurnar skiptu hundruðum. Nánast allir unnu við námurnar á einn eða annan hátt. Á níunda áratug síðustu aldar lokuðu námurnar ein af annarri og árið 2015 lokaði sú síðasta. Það var allra síðasta náman til að starfa í Bretlandi og markaði endalok kolaiðnaðarins. Í kjölfarið fylgdi algert hrun, gríðarlegt atvinnuleysi og fátækt og engin atvinnutækifæri í augsýn. Þarna er atvinnuleysi enn hvað mest á Bretlandseyjum en þetta fallega hérað hefur þó aðeins rétt úr kútnum, m.a. vegna stórhuga fólks eins og þeirra sem datt í hug fyrir 20 árum að halda rabarbarahátíð.“

Iðunn bætir við að York-shire sé þekkt fyrir mikla rabarbararækt, sérstaklega fyrir ræktun á þvinguðum rabarbara (á ensku forced rhubarb). „Sá er ræktaður í myrkri og vex svo hratt að hægt er að hlusta á brakið þegar hann vex, hann er svo tekinn upp við kertaljós. Þvingaði rabarbarinn er mun sætari en sá hefðbundni, skærbleikur með litlum gulum blöðum. En einkennis litur hátíðarinnar er einmitt skærbleikur sem setti virkilega skemmtilegan svip á hátíðina. Alls staðar voru bleikar skreytingar, bleik skilti og merkingar, bleikt gólfteppi í ráðstefnuhöllinni og fjölmargir gestir mættu í bleikum fötum, jafnvel frá toppi oní tá. Hátíðin í Wakefiled hefur stækkað með hverju ári og löngu fest sig í sessi. Hún hefur verið sannkölluð lyftistöng fyrir bæinn. Töluverður fjöldi fólks vinnur að skipulagningu hátíðarinnar allt árið og enn fleiri störf verða til vikurnar fyrir og eftir hátíð,“ segir Iðunn og heldur áfram.

„Blönduóshjörtun okkar tengdu strax við þennan litla bæ og sögu hans. Bærinn okkar stóð eitt sinn í blóma, þar voru fyrirtæki, verslun og iðnaður og fjölbreytt störf í boði. En með tímanum fækkaði fyrirtækjunum og störfunum og nú í ár kom t.d. stór skellur þegar sláturhúsinu var lokað. Það hét áður SAH, Sölufélag Austur-Húnvetninga og var svo keypt af Kjarnafæði. Eftir að umdeildum búvörulögum var komið á síðastliðið ár, var reksturinn sameinaður Kaupfélagi Skagfirðinga sem endaði svo á að leggja reksturinn á Blönduósi niður. Við það töpuðust 23 störf á einu bretti, auk fjölda afleiddra starfa, sem er stórt högg fyrir lítið samfélag. Taugar okkar til heimabæjarins eru sterkar og þegar við sáum hvernig allt samfélagið tók þátt í rabarbarahátíðinni í Wakefield langaði okkur að reyna að vekja upp þannig stemmingu með okkar hátíð. Áhrif af vel heppnaðri hátíð geta orðið jákvæð fyrir samfélagið og gætu dregið fram sérstöðu svæðisins. Við viljum endilega fá fleiri hendur að verkefninu, fleiri augu og eyru og hugmyndir að borðinu, sérstaklega frá heimafólki. Samfélagið er brothætt og ljóst að einhvers konar innspýtingu þarf. Við hugsum stórt og vonum að þegar hátíðin hefur fest sig í sessi muni fjölmörg störf skapast í kringum hana, launuð störf við skipulagninu og vinnu á hátíðinni og afleidd störf við þjónustu í kringum hana.

Fjölbreytt dagskrá og margar nýjungar á hátíðinni á Blönduósi

Hvað ætlið þið að bjóða upp á í ár á hátíðinni á Blönduósi? „Það verða margar nýjungar á hátíðinni í ár. Við sóttum um alla styrki sem við gátum mögulega þefað uppi og fengum góða styrki m.a. frá SSNV, Sveitafélaginu Húnabyggð, Landsvirkjun og Örvari tón-listarsjóði. Styrkurinn frá sveitarfélaginu fór til dæmis allur í að ráða tónlistarfók úr heimabyggð til að skemmta á hátíðinni og verða fjölbreytt tónlistaratriði. Styrkurinn frá Örvari fór m.a. í að ráða flautuleikara sem spilar á flautu úr rabarbara. Með auknu fjármagni gátum við framleitt skemmtilegan varning sem seldur verður til styrktar hátíð-inni, fengið grafískan hönnuð til liðs við okkur sem gerði fyrir okkur frábæra heimasíðu og síðast en ekki síst höfum við nú fjármagn til að auglýsa og kynna hátíðina.“

Þá fengu þær kokk til liðs við sig sem ætlar að elda óvænta rabarbararétti á staðnum og fólk getur fylgst með. „Hún er ekki sjónvarpskokkur (ennþá) eins og sú breska en alveg jafn skemmtileg. Uppskriftakeppnin verður með breyttu sniði og má skila inn fjölbreyttari vöru en áður, s.s. mat, sápu, hreinsiefni, drykk eða hverju sem þátttakendum dettur í hug, skilyrði er að megin innihaldið sé rabarbari. Dómnefnd skipuð þremur sérfróðum einstaklingum mun meta vörurnar með samræmdum hætti og veitt verða verðlaun fyrir bestu uppskriftirnar og uppskriftir sem vekja sérstaka eftirtekt. Að lokinni keppni gefst gestum tækifæri til að smakka á réttunum og/eða prófa vörurnar. Þátttakendur skila unninni vöru í Krútt við Koppagötu á milli kl. 11:00-12:00 á hátíðardaginn og hvetjum við fólk eindregið til að taka þátt. Hægt er að skrá sig á heimasíðunni okkar og nánari upplýsingar veitir Ingunn Gísladóttir

Við höfum verið að vinna að svokallaðri Matar- og drykkjarslóð og þar geta veitingastaðir og kaffihús á svæðinu merkt sig inn og tekið þátt með því að bjóða upp á mat og/eða drykki með rabarbaraívafi. Nú þegar hafa fjölmargir veitingastaðir tilkynnt þátttöku. Að lokum er sú nýjung að hátíðin mun standa lengur fram á kvöldið með dagskrá í Krúttinu. Þar verður rabarbara pub quiz og svo ætla tveir brottfluttir Blönduósingar að mæta með gítarana og halda uppi fjöri fram eftir kvöldi.

Þurfa þátttakendur í Rabarbarahátíðinni að elska rabarbara? „Gestir sem koma á rabarbarahátíð þurfa alls ekki allir að elska rabarbara. Nóg er að mæta með opinn huga, með forvitni í farteskinu og umfram allt, vera í stuði. Við getum hins vegar tryggt að eftir hátíðina munu allir sem mættu elska rabarbara.“

Í lokin bætir Iðunn við að hátíðin sjálf sé óhagnaðardrifið einkaframtak og öll vinna unnin í sjálfboðavinnu. „Hvort sem það er undirbúningur okkar, eða vinna þeirra sem hjálpa til á hátíðinni, hvort sem er við undirbúning á hátíðinni sjálfri eða við frágang,“ segir Iðunn og nefnir að enn vanti nokkrar góðar og duglegar hendur. „Við höfum ekki talið tímana sem hafa farið í undirbúninginn. Það eru ansi mörg kvöld og helgar sem hafa verið undirlagðar því við erum auðvitað allar í vinnu á daginn, með fjölskyldur og heimili. „Eruð þið enn að tala um rabarbara,” hafa synir okkar allra sagt oftar en einu sinni. En við höfum skemmt okkur vel og erum enn bestu vinkonur og það hlýtur að segja nokkuð um áhuga okkar á viðfangsefninu.

„Við hlökkum til að sjá ykkur á rabarbarahátíð á Blönduósi 28. júní!“