Ullarþvottur í Sauðá ljósmynd mánaðarins á vef Þjóðminjasafnsins

Ljósmynd septembermánaðar hjá Þjóðminjasafni Íslands er af Stefaníu Emilíu Guðrúnu Lárusdóttur (1896-1993) frá Skarði í Gönguskörðum og Brynjólfi Danivalssyni (1897-1972) frá Litla-Vatnsskarði. Þau voru einnig þekkt sem Emma og Binni í Árbænum, sem nú er Suðurgata 24 á Sauðárkróki.

Á myndunum eru þau að þvo ull í Sauðánni, sem rann framhjá Árbæ í þá daga, og Sauðárkrókur dregur nafn sitt af. Myndirnar gætu verið teknar á fimmta áratug 20. aldar.

Á vef Þjóðminjasafnsins segir að Sauðkrækingar hafi notað Sauðána til að skola í ull og föt, ásamt fleiru. Stórþvottar fóru fram í pottum á útihlóðum við ána en eitt af árvissum vorverkum í heimilishaldinu var ullarþvottur.

„Yfirleitt tóku sig saman nokkrar konur eða heilu fjölskyldurnar og hjálpuðust að við þvottana. Ullarþvottar kröfðust undirbúnings sem hófst um vorjafndægur. Þá var tunnu skotið á bak við hurð þar sem hún var ekki fyrir neinum eða hún var sett í útihús nálægt bæ. Í tunnuna var safnað innihaldinu úr koppunum sem fólk pissaði í á kvöldin og á nóttunni en koppar voru notaðir sem næturgögn fyrir tíma vatnsklósettanna. Það var auðveldara að safna mannahlandi en kúahlandi, sem sumir notuðu með til að drýgja vökvann. Þegar hlandið var búið að standa í tvo mánuði var það búið að brjóta sig, sem kallað var, og til orðinn lögur sem kallaður var keyta sem braut auðveldlega niður fitu og önnur óhreinindi. Því eldri sem keytan var því betur þvagnaði ullin, sagði gamla fólkið. Keytan leysti fituna betur en nokkur sápa svo ullin varð táhrein,“ segir á vef Þjóðminjasafnsins.

Ullarþvottur fór fram einhvern góðviðrisdaginn stuttu eftir rúning þegar búið var að hreinsa ullina og flokka hana eftir lit og eiginleikum.

„Ullarþvottur var kalsamt verk, einkum skolunin í ískaldri ánni eins og Brynjólfur er að gera. Ullarþvottaaðstaða þeirra Árbæjarhjóna var skammt frá heimilinu. Þau þurftu ekki að setja ullina upp á hest og flytja langar leiðir. Þegar svo bar undir var ullin  flutt í pokum, bölum, laupum og hripum eða á kerrum,“ segir ennfremur á vefnum.

Árbæjarhjón bjuggu með kindur, kýr og hænsni og segir á að ekki hafi veitt af því það þurfti að fæða marga munna en þau áttu fimm börn og var heimilið gestkvæmt.

„Þegar yngsta barnið kom í heiminn vóg það aðeins 4 merkur og var talað um kílóbarnið. Barnið, sem var stúlka og lifði og dafnaði, var svo smá nýfædd að læknirinn gat dregið giftingahringinn sinn upp handlegg hennar.“

Brynjólfur sá lengi um Sýsluhesthúsið sem svo var kallað og stóð rétt hjá Árbæ en á þeim árum kom fólk ríðandi í kaupstað á Sauðárkrók og geymdi hesta sína í hesthúsinu og var vel um þá hugsað.

„Oft var þétt setinn bekkurinn í Árbænum. Húsið var ekki stórt en „það má alltaf hola einum niður var orðtæki Emmu þegar öll sæti, horn og gangvegir voru fullir af gestum“.  Árbæjar­heimilið var oft vettvangur líflegra stjórnmálaumræðna og var oft spjallað þar um samhjálp, jafnrétti og hvers konar mannréttindi. Þau hjónin tóku bæði virkan þátt í bæjarpólitíkinni. Emma lá ekki á skoðunum sínum við neinn og Brynjólfur var í stjórn Verkamannafélagsins Fram 1935 og bæjarfulltrúi 1950-1954,“ segir loks um Árbæjarhjónin á vefnum.

Hér má sjá færsluna á vef Þjóðminjasafnsins en Sigríður Sigurðardóttir skrásetti myndir Þorsteins Jósepssonar úr Skagafirði.