Úr fórum Theodórs - Kristinn Hugason skrifar

Theodór Arnbjörnsson hrossaræktarráðunautur BÍ við dómstörf á Suðurlandi um 1930. Ljósmynd: Einkasafn ThA, Sögusetur íslenska hestsins.

Það er mas úr þér, vinur,
þetta: Léttir dettur.
Aldrei rasar reiðskjótur
rétt á sprettinn settur.
(Jón Ásgeirsson)

Theodór Arnbjörnsson frá Ósi var fyrsti ráðunauturinn sem sinnti starfi hrossaræktarráðunautar Búnaðarfélags Íslands sem aðalviðfangsefni. En fyrstu afskipti Búnaðarfélags Íslands af hrossarækt og hrossakynbótum má rekja til ársins 1902, er félagið réði til sín fyrsta ráðunautinn í búfjárrækt.

Guðjón Guðmundsson frá Finnbogastöðum í Strandasýslu var fyrsti Íslendingurinn sem útskrifaðist sem búfræðikandidat frá Landbúnaðarháskólanum í Kaupmannhöfn og var það aldamótaárið 1900. Stundaði hann eftir það sérnám við skólann og ferðaðist svo um Bretland til að kynna sér búfjárrækt og markaðsmál. Hann beitti sér fyrir stofnun fyrsta hrossaræktarfélagsins; Hrossaræktarfélags Austur-Landeyja, árið 1904 og fyrstu sýningunni á vegum BÍ þar sem hross voru sýnd, í Þjórsártúni 1906. Guðjón starfaði aðeins til 1908 en hann lést 13. maí það ár. Hann þótti þó koma mikilli hreyfingu á búfjárræktina með stofnun ræktunarfélaga og sýningahaldi.

Næst var Ingimundur Guðmundsson frá Syðrivöllum í Miðfirði ráðinn búfjárræktarráðunautur. Hann varð búfræðikandidat frá Landbúnaðarháskólanum í Kaupmannahöfn árið 1908 og stundaði framhaldsnám í búfjárfræði til 1910 er hann hóf störf hjá BÍ. Hann starfaði þó sárstutt því hann drukknaði í mars 1912. Hafði hann þá afkastað miklu starfi á svo stuttum tíma en hann hafði m.a. sett upp fyrstu flokkatilraunina með fóðrun búfjár hér á landi með mjólkurkýr á Hvanneyri.

Að þessum tveimur yngri mönnum gegnum hafði Sigurður Sigurðsson frá Langholti í Flóa með hrossaræktarleiðbeiningarnar að gera, en hann var gamall í hettunni, hafði til að mynda starfað hjá Búnaðarfélagi Suðuramtsins sem stofnað var 1837 og var undanfari Búnaðarfélags Íslands en það stofnað 1899. Sigurður var að nokkru sjálfmenntaður í landbúnaðarfræðum en sótti búnaðarnám í einn vetur í Danmörku og las í framhaldinu við norska landbúnaðarháskólann að Ási í einn vetur. Árið 1920 var Theodór Arnbjörnsson ráðinn til BÍ og sinnti fyrst sauðfjár- og hrossarækt en eftir 1927; hrossaræktinni einvörðungu.

Theodór fæddist 1. apríl 1888 að Stóraósi í Miðfirði. Hann varð búfræðingur frá Hólum 1913, verkstjóri þar 1915 til 1917 og bóndi á Lambanesreykjum í Fljótum 1917 til 1919. Til undirbúnings starfa sinna fyrir Búnaðarfélag Íslands sótti hann nám við Landbúnaðarháskólann í Kaupmannahöfn árin 1919 til ´20. Theodór hóf færslu ættbókar BÍ árið 1923, var það merkur áfangi í sögu ræktunar íslenska hestsins. Theodór þótti marka djúp spor í hrossaræktinni með stefnu sinni og starfi. Hann þótti og mikill nákvæmnismaður og var samhliða störfum sínum að hrossaræktarleiðbeiningunum féhirðir BÍ frá 1934 til dauðadags 5. janúar 1939.

Theodór var að auki afar ritfær maður en eftir hann liggja þrjár bækur: Hestar sem kom út 1931 og Járningar 1938, þessi rit eru vel kunn á meðal hestafólks og hið fyrrnefnda er sígilt öndvegisverk og var enda endurútgefið árið 1975. Bæði þessi rit komu út hjá Búnaðarfélagi Íslands í ritröðinni Búfræðirit Búnaðarfélagsins. Þriðja ritið sem liggur eftir Theodór heitir Sagnaþættir úr Húnaþingi og kom út hjá Ísafoldarprentsmiðju að honum látnum árið 1941. Þá birtust eftir hann fjöldi greina í búnaðarritinu Frey og víðar.

Ritið Sagnaþættir úr Húnaþingi er hvoru tveggja listavel skrifað og fróðlegt. Lengsti bálkurinn þar ber heitið Sagnir af Þingeyrarfeðgum, Ásgeir Einarssyni og Jóni Ásgeirssyni. Margt er það fróðlegt að finna sem verður nánar rakið í annarri grein en eins og frægt er var Jón Ásgeirsson mjög rómaður sem hestamaður og víðkunnur sem gleðimaður. Faðir hans Ásgeir var mikill bóndi, harðduglegur og auðsæll, var hann og þingmaður og einn af altraustustu fylgismönnum Jóns Sigurðssonar forseta í hans baráttu.

Vísan hér í upphafi greinarinnar er eftir Jón Ásgeirsson og ber í sér mikinn vísdóm á sviði reiðmennsku en til marks um hve margþætt efnistök Theodórs eru í sagnaþættinum skal tilfærð önnur vísa sem hljóðar svo:

Nú er hlátur nývakinn,
nú er grátur tregur.
nú er ég kátur, nafni minn,
nú er ég mátulegur.
(Jón Ásgeirsson, sumir telja þó vísuna eftir Jón Þorvaldsson en kveðna við Jón Ásgeirsson)

„Og hefur drykkjugleði ekki verið betur lýst á íslenzku.“ Eins og Theodór kemst að orði. Hann dregur þó hvergi undan með hve ofdrykkja Jóns var skaðvænleg og segir undir lok sagnaþáttarins: „Gleðinni unni hann mest, og gleðinni fórnaði hann öllu, einnig gæfu sinni. Því eru sagnir um Jón Ásgeirsson sagnir um gleðimann en ekki gæfumann.“

Þar sem þetta er síðasta greinin eftir mig sem birtist hér í Feyki núna fyrir hátíðirnar, óska ég öllum gleðilegra jóla, árs og friðar og þakka samfylgdina á árinu sem er að líða.
Kristinn Hugason

Áður birst í  46. tbl. Feykis 2018