Áfram stelpur! Áfram strákar!

Sigríður Þorgrímsdóttir flytur ræðu á kvennafrídeginum á Sauðárkróki.

Á kvennafrídeginum sem haldinn var í gær flutti Sigríður Þorgrímsdóttir ræðu á Sauðárkróki áður en hópurinn lagði upp í göngu í bæinn. Þar sem fjöldinn var mikill og hljóðkerfi ekki til staðar heyrðist ræðan ekki nógu vel til allra svo hún verður birt hér á Feyki.is.

Góðir áheyrendur!

Ég var búin að skrifa tölu um ofbeldi gegn konum. Maðurinn minn las yfir. „Ætlarðu að vera svona leiðinleg og grimm?“ spurði hann. Ég lét mig ekki. „«Ofbeldi gegn konum er skelfilegt og vaxandi vandamál og það er ekkert hægt að grínast með það,“ svaraði ég. Þetta rifjaði það upp fyrir mér kvennaráðstefnu sem ég var á í útlöndum fyrir 20 árum og fyrirferðarmikla umræðu um ofbeldi gegn konum sem fór í taugarnar á mér. Leiðinlegt og niðurdrepandi umræðuefni og stillir konum upp sem þolendum. Því miður tala staðreyndirnar sínu máli.

„Já, en er það ekki einmitt málið,“ hugsaði ég. „Það þarf einhvern veginn að breyta því að við konur séum þolendur, við eigum að vera gerendur.“ Ekki misskilja mig, ég er ekki að segja að við eigum að gerast ofbeldisseggir, þótt það sé vissulega svolítið freistandi stundum þegar maður heyri ljótar fréttir af ofbeldi gegn konum.

Við eigum að vera gerendur í eigin lífi, ekki bíða eftir því hvað karlar vilja náðarsamlegast rétta okkur eða gera fyrir okkur. Þeir eiga að vilja vinna með okkur að því að lagfæra það sem miður fer í jafnréttismálum.

Á kvennaráðstefnunni forðum fannst mér líka pirrandi hve mjög konurnar hömpuðu þessum örfáu körlum sem mættu. Það á ekki að þurfa að reka upp fagnaðaróp yfir hverjum karli sem lætur sig jafnréttismál varða. Það á að vera sjálfsagt mál að þeir flykkist að afnréttisbaráttunni og láti til sín taka. Jafnrétti er ekki einkamál okkar kvenna. Það er brýnt mál fyrir okkur öll, konur og karla. Fullu jafnrétti verður aldrei náð ef karlarnir eru ekki með okkur.

Ég heyrði í fréttum að við séum komnar fram til klukkan 14:38. Tekjur okkar eru 70,3% af tekjum karla, sem þýðir að við höfum unnið fyrir laununum okkar á fimm klst. og 38 mín., sé tekið mið af launum karla. Fullu launajafnrétti verður víst náð árið 2068 og ég og kannski fleiri hér höfum ekki úthald í að bíða svo lengi. Við hér verðum trúlega komin undir græna torfu. Ég verð t.d. 112 ára.

Ég var á Lækjartorgi þennan dag árið 1975 og gleymi því seint. Stemmingin, samstaðan, konurnar, söngur Guðrúnar Á Símonar, hljómmikil rödd Aðalheiðar Bjarnfreðsdóttur í magnþrunginni ræðu sem lét enga konu ósnortna. Ég var bara 19 ára en ég skynjaði að þetta var tímamótaviðburður. Á minni stuttu 19 ára ævi hafði ég þegar séð og reynt ýmislegt. Ég hafði orðið fyrir áreiti karla, mér hafði jafnvel verið boðin kynmök gegn greiðslu með feitu og gömlu karlsvíni og þetta átti ég að fá sem launauppbót. Ég var farin að sjá að konum buðust ekki sömu kjör og körlum. Mér fannst samt – eins og Bob Dylan – að tímarnir væru að breytast.

En hefur eitthvað breyst? Eða er kannski allt í lukkunnar velstandi og kvennafrídagur tímaskekkja? Jú, margt hefur breyst og sumt til batnaðar. Fyrir einum 50 árum var loks komið í gegn að karlar og konur skyldu hafa sömu laun fyrir sömu vinnu. Nú er ég að tala um launataxtana – fyrir þessa breytingu settu menn blygðunarlaust fram tvo taxta, annan fyrir karla og helmingi lægri fyrir konur. Konur tóku svo upp úr 1970 að sækja fram á öllum sviðum þjóðlífsins. Vigdís varð forseti, kvennaframboðið jók hlut kvenna á þingi. Samt er enn á bilinu 7-18% óútskýrður launamunur kynjanna (sé vitnað til heimasíðu Jafnréttisstofu), hann er þarna þótt tveir karlkyns háskólaprófessorar (og annar heitir Hannes Hólmsteinn) hafi mótmælt útreikningum stéttarfélaganna. Við sem erum eldri en tvævetra vitum að munurinn er þarna. Við sem höfum unnið við hlið karla sambærileg störf höfum ábyggilega stundum komist að því að þeir fengu hærri laun en við, meiri aukasporslur, þeim er frekar treyst fyrir mikilvægum verkefnum (og karlar skilgreina hvað er mikilvægt), máli frekar beint til þeirra á fundum, frekar hlustað á þá.

Ég hef upplifað að karl sem vann nákvæmlega sama verk og ég með sömu menntun en með þó nokkuð styttri starfsreynslu fékk umtalsvert hærri laun. Ég rauk í yfirmanninn og vildi launahækkun. Klukkustund síðar trítlaði karlinn rogginn inn, orðinn yfirmaður. Þegar ég lærði uppeldis- og kennslufræði var grínast með það að í Kennaraskólanum væru karlkyns nemendur með félag sem þeir nefndu „skólastjórafélagið“. Ég þarf ekki að útskýra hvers vegna. Launaleynd er ógnun við okkur konur, hún viðheldur launamuninum. Konur meta sig mun lægra en karlar, þær biðja um lægri tölu og átta sig ekki á því, vegna þess að þær vita ekki hvað karlarnir fá. Við konur getum breytt þessu, með því að meta framlag okkar meira.

Hrútskýringar er skemmtilegt nýtt hugtak. Sagt er að konur tali meira en karlar. Það má vel vera. En þegar nær dregur kjötkötlunum, þá tala karlar, þeir tala og tala og grípa gjarnan fram í fyrir konu sem reynir að komast að, eða ef hún talar að þeir hunsa hana. Eða umorða það sem hún sagði en þeir önsuðu ekki, gera það að eigin hugmynd og fá lof í lófa fyrir. Ég hef staðið fyrir fundum ásamt samstarfsmanni mínum, við höfum jafna stöðu, en fundarmenn beina tali sínu til hans ef hann talar, til okkar beggja ef ég tala. Mjög sjaldan bara til mín.

Ég gæti talað í allan  dag um mismunun vegna kynferðis. Ég vildi að ég gæti sagt að slíkt viðgangist ekki lengur. En það get ég ekki. Ég held samt að hlutirnir breytist hægt og bítandi. Það vantar bara svona 100 ár ennþá. En ef karlarnir leggjast á árarnar með okkur styttist biðtíminn verulega. Þessi prósent eru nefnilega ekki náttúrulögmál, heldur spurning um vilja.

Við höfum verk að vinna. Það þarf að halda umræðunni gangandi og uppfræða komandi kynslóðir. Skólarnir eiga að vera í fararbroddi og temja nemendum jafnréttishugsun. Það sé ég reyndar að er að gerast í FNV þar sem boðið er upp á jafnréttisfræðslu og hér eru mættir fjölmargir strákar eins og stelpur. En samt gengur hægt, ekki þarf annað en að horfa á spurningakeppni framhaldsskólanna til að sjá það. En allt byrjar þetta heima hjá okkur, líka hér í Skagafirði. Við höfum aflið til að breyta hlutum, hvert og eitt. Á hverjum bæ, í hverju húsi, á hverjum vinnustað. Áfram stelpur! Áfram strákar!