Bóndadagur markar upphaf þorra
Í dag er bóndadagur sem er jafnframt fjórði mánuður vetrar og hefst á föstudegi í 13. viku vetrar, eða á tímabilinu 19.-25. janúar, að forníslensku tímatali. Samkvæmt gömlum heimildum var sú hefð meðal almennings að húsfreyjan færi út kvöldið áður og byði þorrann velkominn og inn í bæ, líkt og um tiginn gest væri að ræða.
Í dag tíðka eiginkonur það að gefa mönnum sínum eitthvað í tilefni dagsins, til dæmis þorramat eða blóm. Þá er þorra fagnað með þorrablótum í nánast hverju byggðalagi og í þéttbýli gjarnan á vegum íþróttafélaga, kvenfélaga eða annarra félagasamtaka. Ríkir jafnan mikil eftirvænting vegna þorrablóta og eru þau að margra mati einhver skemmtilegasti viðburður ársins.
Segja má að þorramatur dagsins í dag sé íslenskur hversdagsmatur eins og hann tíðkaðist hér áður fyrr. Þá voru ekki aðrar geymsluaðferðir fyrir hendi en að súrsa, salta eða reykja mat. Maturinn er gjarnan borinn fram í trogi sem er tréílát frá fyrri tíð. Dæmigerðir þorramatur samanstendur m.a. af súrsuðum hrútspungum, súrum hval, sviðum, sviðasultu, harðfisk, hangikjöt, laufabrauði og hárkarli. Þá er brennivín gjarnan haft með hákarlinum.
Í þorrabyrjun taldist vetur hálfnaður samkvæmt tímatali hér áður fyrr. Samkvæmt Vísindavefnum er talið líklegt að þorri hafi verið vetrarvættur, einshvers konar yfirnáttúruleg vera eða veðurguð. Í heiðnum sið voru haldin opinber þorrablót en eftir kristnitöku voru þau lengi vel einungis í heimahúsum. Það var síðan eftir að Íslendingar öðluðust trúfrelsi seint á 19. öld að aftur var tekið að halda opinber þorrablót.
Í þjóðsögum Jóns Árnasonar kemur fram að bóndi skyldi á bóndadegi bjóða þorra í garð með því að fara fyrstur á fætur allra manna á bænum þann morgun sem þorri gekk í garð. „Áttu þeir að fara ofan og út í skyrtunni einni, vera bæði berlæraðir og berfættir, en fara í aðra brókarskálmina og láta hina svo lafa eða draga hana eftir sér á öðrum fæti, ganga svo til dyra, ljúka upp bæjarhurðinni, hoppa á öðrum fæti í kringum allan bæinn, draga eftir sér brókina á hinum og þjóða þorra velkominn í garð eða til húsa“.
Samkvæmt Árna Björnssyni þjóðháttafræðingi virðist sem einhver gamansamur náungi hafi fært Jóni Árnasyni þjóðsagnasafnara þennan spuna um miðja 19. öld og hann látið sig hafa það að prenta hann eins og fleira skoplegt. Segir Árni á Vísindavefnum að engin önnur dæmi hafi fundist um þennan sið. Fólki hafi hinsvegar þótt frásögnin í þjóðsögunni svo spaugileg að menn hafi viljað trúa henni.
Lokum má geta þessa að orðatiltækið „að þreyja þorra“ merkið að þola tímabundna erfiðleika. Þegar þorra lýkur tekur góðan við, en hún hefst á sunnudegi á bilinu 18.-24. Febrúar. Eru þetta venjulega köldustu og erfiðustu mánuðir ársins. Áður fyrr, þegar kalt var í húsum og matur og hey oft af skornum skammti, gátu þorrinn og góan reynst erfiðir mánuðir og þurftu menn þá að þreyja þorrann og góuna en eftir það fór daginn að lengja verulega og styttast í sumarið.
Eins og fram kom feykir.is á dögunum er fjöldi þorrablóta á Norðurlandi vestra og hér er að finna lista yfir þau þorrablót sem Feykir hefur spurnir af.
Heimildir:
Árni Björnsson. 1993. Saga daganna. Reykjavík. Mál og menning.
Vísindavefurinn
Fleiri fréttir
-
Fornbílaeigendur í messu á Flugumýri 17. júní
feykir.is Skagafjörður, Mannlíf, Lokað efni 18.06.2025 kl. 15.55Það hefur um árabil verið siður fornbílaunnenda í Skagafirði að mæta á fákum sínum í messu í Blönduhlíðina á 17. júní. Stundum hefur þessi messa verið á Miklabæ, líka á Silfrastöðum en í ár var messað á Flugumýri. Forvígismenn þessa uppátækis eru Agnar á Miklabæ og Jón í Miðhúsum.Meira -
Rúnar Birgir á EuroBasket í haust
feykir.is Skagafjörður, Íþróttir, Lokað efni 18.06.2025 kl. 14.50Nei, Varmhlíðingurinn geðþekki, Rúnar Birgir Gíslason, hefur ekki verið valinn til þátttöku á EuroBasket með íslenska landsliðinu í körfubolta í haust. En sannarlega verður kappinn þar því þau ánægjulegu tíðindi bárust KKÍ nú fyrir skömmu að honum hefur verið raðað sem eftirlitsmanni á EuroBasket karla í haust. „Það verða því ekki bara strákarnir okkar sem taka þátt í mótinu fyrir Íslands hönd í Póllandi heldur verður okkar fulltrúi í einu hinna landanna sem eru gestgjafar í mótinu,“ segir í frétt á vef KKÍ.Meira -
Þrjár Tindastólsstúlkur í U19 landsliðshópnum
feykir.is Skagafjörður, Austur-Húnavatnssýsla, Íþróttir, Vestur-Húnavatnssýsla, Lokað efni 18.06.2025 kl. 14.39Nú styttist í EM kvenna sem fram fer í Sviss. Ísland er að sjálfsögðu með lið á EM og það er Glódís Perla Viggósdóttir, sem rekur ættir sínar til Skagastrandar, sem er fyrirliði Íslands. Í síðustu viku tilkynnti síðan Þórður Þórðarson, landsliðsþjálfari U19 kvenna, val sitt á landsliðshópi fyrir tvo æfingaleiki nú í lok mánaðarins. Þar á lið Tindastóls þrjá fulltrúa.Meira -
Fjármagn tryggt til að hefjast handa við verknámshús
feykir.is Skagafjörður, Austur-Húnavatnssýsla, Vestur-Húnavatnssýsla, Fréttir, Lokað efni 18.06.2025 kl. 14.05Eins og fram hefur komið hefur verið til samningur í rúmlega ár milli ríkis og sveitarfélaga um viðbyggingu við verknámshús FNV. og þriggja annarra verkmenntaskóla. Sveitarfélögin á Norðurlandi vestra höfðu skuldbundið sig til að standa við sinn hluta fjármögnunnar eða 40% heildarkostnaðar og gert ráð fyrir því í sínum fjárhagáætlunum fyrir árið 2025.Meira -
Það þarf að mæta nemendum þar sem þeirra hæfileikar og áhugi eru
feykir.is Skagafjörður, Mannlíf, Lokað efni 18.06.2025 kl. 09.54Það eru mikil tímamót í skólastarfi á Sauðárkróki nú í sumar. Í síðasta Feyki var rætt við skólameistara, aðstoðarskólameistara og annan áfangastjóra Fjölbrautaskóla Norðurlands vestra sem nú láta af störfum og eiga að baki samtals ríflega 100 ára starfsævi. Þá var skólastjóri Árskóla, Óskar G. Björnsson, kvaddur af samstarfsfólki og nemendum við skólaslit á dögunum en Óskar hefur verið skólastjóri Árskóla alla tíð síðan Gagnfræðaskóli og Barnaskóli Sauðárkróks voru sameinaðir undir einn hatt árið 1998. Já, 27 farsæl ár að baki sem skólastjóri hjá þessum öðlingi. Það var því ekki annað hægt en að leggja nokkrar spurningar fyrir Óskar.Meira
