ÞAÐ VORAR

Veðurblíðan undanfarandi mánuð fyllir mann bjartsýni og tilhlökkun  að geta aftur farið að taka til í garðinum, gróðursetja nýjar plöntur og hlúa að. Ótímabæru hausthretin, sem beygðu sumar plöntur og greinar undir snjó sem fór ekki aftur fyrr en nú og í sumum landshlutum liggur enn sem hjarn, hafa eflaust brotið, beygt og kæft einhverjar plöntur. Þá þarf að hlúa að og gróðursetja í skörðin. Á stórum hluta landsins fóru þessi veður ómjúkum höndum um bændur og búfé þeirra, sem fórst hundruðum saman og hraktist af veðrum. Um endanlega úrlausn þeirra mála er enn óséð hvernig kemur undan vetri, þó fjárhagslegt tjón hafi verið bætt að nokkru. Bændaþjóðfélagið ól upp sterka hlyni og sveigjanlegar eikur með djúpar rætur, sem eru ýmsum veðrum vön að standa af sér þó næði um börkinn.

Þetta á einnig við um mannlífið í landinu. “Efnahagshrunið“ svokallaða liggur enn sem mara á þjóðinni með óuppgerðum bakreikningum á þá sem létu þar greipar sópa um efnahag og varasjóði landsmanna, fóru þar um eins fellibyljir með verðmætamat fólksins á glæ út. Sú rústabjörgun sem fram hefur farið síðan, hefur að mestu farið í að hreinsa til í kringum Bankahallirnar og koma sem flestu í samt lag þar innan dyra, en mannfólkið stendur enn velkt, ráðvillt og skjálfandi á bjargbrún blindgötunnar sem það var statt á þegar þetta gjörningaveður ágirndarinnar skall á.  Fjárbændur norðurhjarans lögðu nótt við dag að bjarga því sem bjargað varð úr fönn og undan veðri  við að koma skepnum sínum í hús.  Ráðamenn þjóðarinnar láta sig litlu varða þó fjölskyldur standi húsnæðislausar  á götunni eftir missi íbúða sinna í eignatilfærslu hagvaxtarþjónustunnar. Þar er nú séð um að tillitsemi  og ábyrgðartilfinningar séu ekki að flækjast fyrir í ábatasömum viðskiptum sumra.

Á Alþingi Íslendinga hefur að undanförnu ríkt norðurskauts fimbulvetur, svo að sá hafís sem þar hefur myndast liggur landfastur enn og óséð um hvernig úr muni rætast. Það staurblinda skilningsleysi á aðkallandi úrlausnarefnum samtímans og  miskunnarlausa tillitsleysi við mannlega reisn, er ekki traustvekjandi, þegar mikið liggur við að víðsýni og fyrirhyggja  vinni vel saman við að leggja grunninn að þjóðfélagi framtíðarinnar. Áður var með kvótakerfi og frjálsri sölu á veiðileyfum og framleiðslurétti í landbúnaði, búið að rústa heilbrigðri og heiðarlegri þróun í atvinnugreinunum, en nú veltur framtíð þjóðarinnar á að vel takist til við að leggja undirstöður að uppbyggingu þessara atvinnugreina á ný, með framsýnni lagasetningu. Því hvað sem hver segir þá verður því ekki haggað, að þeir sem byggja þetta eyland úti í íshafi norðursins, eiga allt sitt undir því að vera sjálfum sér eins nægir um fæðuöflun og nokkur kostur er, ef eitthvað bjátar á í aðdráttum. Í stríði lokast leiðir um loft og haf, breitt veðurfar og uppskerubrestur í öðrum löndum gerir þau ekki aflögufær í hallæri, gjaldeyrishöft o.fl. geta ófyrirsjáanlega komið í veg fyrir viðskipti milli landa. Framleiðslan innanlands skapar atvinnu og mikil verðmæti, innflutningur kostar gjaldeyri, en útflutningur héðan á hágæðavöru gæti orðið eftirsóttur og mikil tekjulind. Landrými og landkostir bjóða upp á margbreytilega möguleika.

Sorglega staðreyndin er sú, að ráðandi öfl í þjóðfélaginu hafa á undanförnum  áratugum róið að því öllum árum með lagasetningum, að leggja niður landbúnað í sveitum og útgerð frá þorpum og kaupstöðum vítt og breitt um landið, og þar með byggð, því þegar atvinnan er frá fólkinu tekin þá flytur það eðlilega, nauðugt, viljugt á eftir, þar sem enginn getur framfleytt sér og sínum nema vinna fyrir kaupi í þjóðfélagi peninganna. Þetta þjóðfélag hefur verið rekið í þágu fárra undanfarandi.  En sú spila borg hrundi!    Nú er það stóra spurningin hvernig þjóðfélag við viljum byggja hér upp aftur.

Það hlýtur að verða öllum affarasælast að þróa byggð um landið allt eftir landkostum. Skipulag  byggðar þrífst allstaðar best þar sem sveitin og ströndin vinna saman í atvinnuuppbyggingu og þjónustu við fólkið. Sá þekkingarsnauði misskilningur að ala á ríg og vanmati þar á milli, skaðar þjóðfélagið bæði leynt og ljóst. Því menningartengd ferðamannaþjónusta framtíðarinnar mun líka byggjast að stærstum hluta upp á því sem landsbyggðin hefur uppá að bjóða í fæðu og fegurð til andlegrar og líkamlegrar endurnæringar. Óþol þéttbýlisbúans leitar einnig upprunans í faðmi landsins.

Það er því mikil skammsýni sem ríkt hefur í vanmati stjórnvalda á landsbyggðinni og þeim sem þar kjósa að búa. Vonandi er ekki að verða hver síðastur að snúa við þeirri öfugþróun, það er nefnilega svo margt sem þolir enga bið að laga og bakfæra í þeim rangfærslum og þeirri pólitísku refskák stjórnmálamanna að undanförnu.

Er þar fyrst að nefna heilbrigðiskerfið, sem hefur verið leikið svo grátt, að það er af þeim sökum orðið stórhættulegt einmitt þeim sjúku sem það á að þjóna! Samþjöppun í þágu sparnaðar, segja pólitíkusar. - Sparnaðar fyrir hvern? –Áreiðanlega ekki fyrir sjúklingana og aðstandendur þeirra, sem þurfa að aka eða fljúga landshorna á milli til að komast undir læknishendur, með margföldum kostnaði og óþægindum, því vel búnar heilbrigðisstofnanir í heimabyggð mega ekki sinna sínum tilgangi, dýr tæki bíða eftir notkun. Og læknarnir flýja land! Enginn ræðst til starfa á ný, fólkið  helst ekki við þar sem lífsöryggið er frá því tekið. Fæðandi konur verða að ferðast (og fæða stundum) í ófærð og hvaða veðri sem gefur yfir heiðar og fjöll, til að koma börnum sínum í heiminn. Ella dvelja í nálægð eða á tilskipuðu sjúkrahúsi óákveðinn dagafjölda fyrir fæðingu, fjarri heimkynnum sínum þar til stundin rennur upp. Það er ekki undarlegt þó keisaraskurðum fjölgi nokkuð við svona aðstæður, og varla er það sparnaðarráðstöfun. Þetta er forgangsverkefni að laga aftur því fljótvirkasta leiðin til að þurrka út byggð í landinu er að taka frá fólki öryggið í heilbrigðisþjónustu og skólamálum. Enginn núlifandi Íslendingur á að þola slíkt, til þess hefur fólk borgað sína skatta og lagt fram krafta sína í sameiginlegan rekstur öryggisstofnana samfélagsins. Aðgengileg heilbrigðisþjónusta og skólar í heimabyggð eru forsendur fyrir búsetu fólks, ásamt atvinnu við hæfi. Að laska það kerfi eins og nú hefur verið gert, er því fljótvirkasta ráðið til að leggja niður byggð í landinu.

Fjarskipta þjónusta nútímans gefur allskonar möguleika til úrlausnar hvar sem er á landinu. Staðföstum ákvörðunum ráðandi afla undangenginna áratuga að flytja allt og alla á einn þéttbýlisstað á Suðurnesjum, gengur ekki upp, eins og reynslan sannar. Heilbrigðisþjónusta höfuðborgarsæðisins annar ekki lengur fólksfjölgun þar, hvað þá að hún sé aflögufær með sjúkrarými eða tíma fagfólks við að sinna landsbyggðarbúum, nema í undantekningar tilvikum. Enda óþarft ef kerfi landsbyggðarinnar væri virkt og atvinna fólks við þá iðju lækna – og - umönnunarþjónustu tryggð til frambúðar .

Af sárri reynslu má sjá hvílík afglöp það eru að draga þannig saman sem gert hefur verið í þessum efnum. Fólkið í landinu má ekki láta það líðast, en verður að krefjast þess af þeim sem næst veljast til valda að þessum málum verði kippt í lag.

Það er mikið umrót í þessu þjóðfélagi nú, sem engan þarf að undra eftir það sem á undan er gengið. Hitt vekur mörgum meiri furðu, ef þroski þjóðarinnar er ekki meiri en svo að allt verði sett aftur í sama far sóunar og græðgi, með aðeins örfárra einstaklinga fjármagnshag í huga. Þegar líf almennings og starf er í húfi og framtíðar búsetuþróun í uppnámi.

Er Íslands óhamingja að verða svo algjör að ekkert þessara mörgu framboða hafi á að skipa því fólki sem treystandi sé til að byggja hér upp réttlátara þjóðfélag.? Fólk bíður eftir að heyra þær raddir og sjá þann vilja er vert verði að ljá atkvæði sitt til brautargengis við að byggja hér upp þá samfélagsgerð, sem setur mannkosti og samhjálp í öndvegi, gengur um lífríki náttúrunnar af virðingu og metur gjafir hennar að verðleikum.

Gömlu gildin: heiðarleiki, nýtni og sparsemi, eru enn óyggjandi máttarstoðir undir framtíðar lausnir. „Að fortíð skal hyggja, ef framtíð skal byggja“  er gott heilræði, því af ótal mistökum má margt læra og varast, en einnig nýta það sem vel hefur reynst, þróa áfram og laga að nýrri tækni. Gott að byrja á að finna þær öndvegissúlur aftur. Þær dugðu vel aldamótakynslóð síðustu aldar, við að þróa og byggja upp þá stökkbreytanlegu þjóðfélagsgerð sem í deiglunni var á því tímabili harðindanna um 18—1900 bæði hér heima og landnemunum vestan hafs.

Það er ögrun, en um leið mikil gæfa og gleði ef vel tekst, „fyrir unga fólkið nú á dögum“, að eiga þann valkost, að mega taka þátt í að byggja hér upp og skapa mannvænna þjóðfélag. Með nánari tengingu borgar og landsbyggðar og auknum skilningi á þörfum hvorutveggja til samvinnu og samábyrgðar. Þar sem gamla sjálfsþurftar bændaþjóðfélagsgerðin er liðin undir lok að mestu, en ótal ónotaðir og ókannaðir möguleikar til að skapa í staðinn fjölþætta atvinnuflóru á landsbyggðinni, með „gróandi þjóðlíf“ og glaða, heilbrigða æsku bíða úrlausnar.

Nú bíðum við kjósendur eftir vísbendingu þeirra sem bjóða sig fram til að skapa þessa framtíð.

Skrifað 4. apríl 2013

Guðríður B. Helgadóttir.