Fer rentan í rétt hérað ? Gunnlaugur Sighvatsson skrifar

Gunnlaugur Sighvatsson.MYND AÐSEND

Nú fyrir helgi skrifaði Arna Lára Jónsdóttir þingmaður grein undir yfirskriftinni “Auðlindarentan heim í hérað”. Þar fer hún m.a. yfir stefnu og væntanlegar aðgerðir ríkisstjórnar varðandi auðlindagjöld og að þau renni að hluta til nærsamfélagsins. Ég vil þakka Örnu Láru fyrir þessi skrif og þó sérstaklega fyrir að nota ekki orðið leiðréttingu um veiðigjöldin.

Mig langar til að velta aðeins fyrir mér ráðstöfun veiðigjaldanna, en fyrst að innviðaverkefnum greiddum úr Fiskeldissjóði þar sem veitt hefur verið tæpum 1,5 milljörðum á 5 ára tímabil. Það er um hraðan vöxt í fiskeldi að ræða og því um mikla þörf fyrir uppbyggingu innviða hjá þeim samfélögum sem njóta uppbyggingar fiskeldis um þessar mundir. Þetta fyrirkomulag er að mínu mati hið besta mál. Áform um auðlindagjöld í ferðaþjónustu og skattlagningu orkumannvirkja eins og Arna Lára lýsir í sinni grein er líka ætlað að renna til nærsamfélaga sem er vel.

En hvað þá um hækkun veiðigjalda í sjávarútvegi. Arðurinn í greininni hefur skapast með takmörkuðum aðgangi vissulega, en líka hagræðingu og fjárfestingu í fullkomnari skipum og vinnslubúnaði. Samþjöppun veiðiheimilda hefur verið nauðsynleg til að búa til arðbæra grein og skapað þennan grundvöll stjórnvalda til aukinnar skattlagningar. Vissulega hefur samþjöppun í sjávarútvegi haft neikvæðar afleiðingar á sum samfélög og eigendum fyrirtækjanna sem kaupa kvótann oft óréttlátlega kennt um, nær væri að kenna um skorti á markvissri byggðastefnu og aðgerðum stjórnvalda.

Er hluta af veiðigjöldum rétt varið með því að rétta við innviðaskuld ríkisins með uppbyggingu vegakerfisins ? Það er vissulega mikil þörf varðandi vegakerfið, en er það byggðaaðgerð fyrir hinar brothættu byggðir ? Skapar það störf þar til framtíðar ? Mætti hluti veiðigjalda ekki beinast til þeirra svæða sem þurfa á fjárfestingu og atvinnusköpun að halda og sum hver kannski út af þróun undangenginna áratuga í greininni ?

Víða um land hefur verið neikvæð þróun í íbúafjölda og aldurssamsetningu. Sum þessara svæða/þorpa sjá nú fram á betri tíma með uppbyggingu eldisfyrirtækja, önnur ekki. Ýmis landbúnaðarsvæði og lítil þorp við sjávarsíðuna ættu einnig að eiga bjarta framtíð horft lengra fram á veginn, þótt núverandi ástand sé brothætt. Vöxtur í ferðaþjónustu, meiri möguleikar á störfum án staðsetningar, ónýtt tækifæri til virkjunnar orku o.fl. mætti telja sem geta skapað gjörbreytta mynd til framtíðar litið. Sem dæmi nefni ég svæði eins og Strandir sem er í kjördæmi þingmannsins einnig. En til þess að hraða viðsnúningi á þessum brothættu svæðum vítt og breitt um landið þarf að koma til vilji stjórnmálamanna að veita byggðastuðning sem kveður eitthvað að og beinist að því að skapa störf og snúa við þróun í íbúafjölda og samsetningu.

Útdeiling sértæks aflamarks inn á sum þessara svæða og verkefni eins og “Brothættar byggðir“ á vegum Byggðastofnun eru ágæt, en meira þarf til. Neikvæð aldurssamsetning og fækkun leiðir til þess að frumkvöðlaþróttur svæða minnkar. Það þarf að endurvekja hann með því að laða að ungt fólk. Á þessum svæðum er oft þörf á húsnæði, en nýbyggingar erfiðar vegna þess að byggingakostnaður er talsvert umfram markaðsvirði húsnæðis. Svæðisbundin stuðningur varðandi íbúðauppbyggingu, t.d.með verkefni eins og allir vinna á skilgreindum brothættum svæðum er mögulegt fyrir ríkið að beita.

Fjármagni til fjárfestinga í atvinnusköpun þarf líka að beina inn á þessi svæði. Hvernig væri að fjármunum vegna veiðigjalda verði að hluta beint til fjárfestinga og atvinnusköpunnar á þessum brothættu svæðum eða hvatt til þess ? Er ekki mögulegt og líklegra til árangurs að þetta renni beint frá sjávarútvegnum inn á svæðin fremur en með aðkomu ríkisins, eins og þingmaður leggur til með greiðslu í og framlög úr Fiskeldissjóði ? Sjávarútvegsfyrirtæki sem starfa á skilgreindum svæðum mættu að ósekju vera undanþegin veiðigjöldum og styrkir og fjárfestingar inn á þessi svæði frádráttarbær frá álögðum veiðigjöldum fyrirtækja utan svæðanna. Með minnkandi þörf fyrir sértækar aðgerðir gæti 5,3% potturinn jafnvel minnkað með tíð og tíma og ekki sama þörf fyrir óheftar strandveiðar til að blása lífi í byggðir landsins.

Gunnlaugur Sighvatsson

Höfundur er sjávarútvegsfræðingur